Samanyolu Kaç Yaşında?
Güneş Sistemimizi de içine alan gökada Samanyolu olarak adlandırılıyor. 1900’lerin başlarına kadar tüm evrenin sadece bir gökada halinde olduğu düşünülüyordu.
Ancak Edwin Hubble tarafından yapılan gözlemler, aralarında çok büyük mesafeler olan çok sayıda gökada olduğunu gösterdi. Bugün evrende milyarlarca gökada olduğu biliniyor. Samanyolu, Yerel Grup olarak adlandırılan bir gökada kümesinin içinde yer alıyor. Yerel Grup, Virgo Süperkümesi’nin içinde yer alıyor. Virgo Süperkümesi ise Lanieakea Süperkümesi’nin bir parçası (bkz. http://bilimgenc. tubitak.gov.tr/makale/dunyanin-yeni-adresi-laniakea). Gökadalar, özellikleri zaman içinde büyük değişiklikler gösteren dinamik yapılar oldukları için tam olarak ne zaman oluştukları söylenemez. Ancak gökadaların evrimi sırasında meydana gelen önemli olayların ne zaman gerçekleştiği, gözlemler ve kuramsal hesaplar yoluyla tahmin edilebilir.
Samanyolu’nda yüz milyarlarca yıldız ve gezegen olduğu ve gökadanın toplam kütlesinin Güneş’inkinin yaklaşık bir trilyon katı olduğu tahmin ediliyor ve gökadamızdaki en yaşlı yıldızların neredeyse evrenin kendisi kadar yaşlı olduğu hesaplanıyor. Dolayısıyla Büyük Patlamadan kısa bir süre sonra Samanyolu’nun oluşmaya başladığı söylenebilir. Ancak birçoğu bugün çoktan ölmüş olan ilk yıldızlar oluşurken gökadamızın yapısı bugünkü gibi değildi.
Gökadamızın yapısının en belirgin özelliği, içindeki gökcisimlerinin kapladığı hacmin şekli. Bu hacim, merkezdeki bir şişkinlikten ve bu merkezi çevreleyen sarmal bir diskten oluşuyor. Bu sarmal disk, iki kısma bölünebilir. İçteki ince disk, gökada düzleminin yukarısına ve aşağısına doğru yaklaşık 1000 ışık yılı (bir ışık yılı, ışığın bir yılda katettiği mesafe, yani yaklaşık olarak 9,5 trilyon kilometredir) mesafeye yayılıyor. Bu ince diski çevreleyen kalın disk ise gökada düzleminin yukarısına ve aşağısına doğru 3500 ışık yılı mesafeye yayılıyor. Galaksi düzleminin iki ucu arasındaki mesafe ise yaklaşık 120.000 ışık yılı. Güneş Sistemimiz Samanyolu’nun merkezine yaklaşık 27.000 ışık yılı mesafede yer alıyor ve merkezin etrafında bir kez dönmesi yaklaşık 240 milyon yıl sürüyor. Gözlemler, gökadamızın merkezinde çok büyük kütleli bir karadelik (karadelikler ile ilgili açıklayıcı bir yazıya http://bilimgenc. tubitak.gov.tr/makale/karadelik-nedir adresinden ulaşabilirsiniz) olduğuna işaret ediyor. Samanyolu’nun ana yapısını oluşturan sarmal disk, esasen küre biçimli bir “hale” ile çevrelenir. Bu hale çoğunlukla ışıkla etkileşmediği için görülemeyen karanlık maddeden oluşsa da az sayıda yıldız da içerir. Büyük patlamadan kısa süre sonra Samanyolu’nun küre biçimli olduğu, bugünkü sarmal disk halini almasının ise birkaç milyar yıl sürdüğü tahmin ediliyor.
