Ozon İncelmesi Nedir?
Güneş’ten gelen morötesi ışınlar atmosferin üst katmanlarındaki oksijen moleküllerinin (O2) parçalanmasına neden olur. Bu sürecin sonunda ortaya çıkan oksijen atomları ile oksijen moleküllerinin tepkimeye girmesiyle ozon (O3) molekülleri sentezlenir:
Ortaya çıkan ozon moleküllerinin bazıları morötesi ışığı soğurarak (ters tepkime ile) oksijen atomlarına ve oksijen moleküllerine parçalanırken bazıları ise oksijen atomları ile tepkimeye girerek oksijen moleküllerini oluşturur:
Atmosferin üst katmanlarında meydana gelen bu süreçler, Güneş’ten gelen morötesi ışınların ısıya dönüşmesine neden olur. Yüksek enerjili morötesi ışınlar, insanlar ve diğer canlıların sağlığını tehdit edebileceği için ozon tabakası çok önemlidir. Ancak günümüzde atmosfere karışan çeşitli maddeler ozon miktarının azalmasına neden olur ve bu durum ozon incelmesi olarak adlandırılır.
Ozonun parçalanmasına neden olan maddeler arasında hidroksil (OH), azotmonoksit (NO), klor (Cl) ve brom (Br) sayılabilir. Bu maddeler hem doğal süreçler sonucunda hem de insan faaliyetleri sonucunda atmosfere karışırlar. Ancak doğal süreçler zaten doğal dengenin bir parçası olduğu için atmosferdeki ozon miktarının azalmasının bir nedeni olarak görülmez. İnsan faaliyetleri sonucunda atmosfere karışan ve ozon moleküllerinin parçalanmasına neden olan maddelerin başında kloroflorokarbonlar (CFC’ler) gelir. Bu moleküller kolaylıkla atmosferin üst katmalarına ulaştıktan sonra Güneş’ten gelen ışınlar tarafından parçalanır ve ozon moleküllerinin oksijen moleküllerine dönüşmesine neden olan maddeler ortaya çıkar. Örneğin CFCl3 molekülünün parçalanmasıyla klor atomları ortaya çıkar:
Bu klor atomlarıysa ozon moleküllerinin parçalanmasına neden olur:
Bu iki tepkime sonucunda iki ozon molekülü üç oksijen molekülüne dönüşürken klor atomlarıysa harcanmaz. Dolayısıyla bir klor atomu tekrar tekrar tepkimeye girerek çok sayıda ozon molekülünün parçalanmasına neden olur. Üstelik bir klor atomunun yıllarca atmosferin üst katmanlarında kalması mümkündür.
Ozon tabakasının incelmesiyle yeryüzüne ulaşan morötesi ışık miktarı artar. Bu durumun en önemli sonuçlarından biri, bazı kanser türlerinin insanlarda daha sık görülmesidir. Ayrıca yeryüzüne ulaşan morötesi ışık miktarı arttıkça atmosferin alt katmanlarındaki ozon moleküllerinin miktarı da artar. Her ne kadar atmosferin üst katmanlarındaki ozon molekülleri morötesi ışınların yeryüzüne ulaşmasını engelleyen bir kalkan görevi görse de ozon moleküllerinin kendileri zararlıdır.
