Domates Üreticiliği ve Domates Piyasası

Tüketici domatese 2-8 TL fiyat aralığında ulaşırken, üretici cephesinde durum bambaşka. Tarla domatesi 50 kuruşa, yeni sezon sera ürünü 1.5 TLye, salçalık domates ise 13 kuruşa satılıyor, Seracılar memnun, tarlacılar ise mutsuz…

DOMATES, sofralarımızdaki yemeklerde en çok kullanılan sebzelerin başında gelir. Zeytinyağlı ve etli sıcak yemeklerin olmazsa olmazıdır. Böyle olunca da domatesteki en küçük hareketlilik kamuöyunun ilgisini çeker. Şu sıralar domates fiyatlarında ciddi bir artış var. Birkaç yıl önce yaşanan çılgın fiyat artışı kadar olmasa da bir hareketlilik söz konusu. Market raflarında fiyatı 2 ila TL arasında domates var. Bu hareketlilikten yola çıkarak  domates piyasasını araştırdık.

Domates üreticilerinin bir kısmı hayatlarından memnun, bir kısmı ise isyan ediyor. Salçalık domatesin fiyatı 15 kuruş seviyelerinde.

Yeni sezon sera domatesi 1.5 TL, tarla domatesleri ise 50 kuruştan satılıyor. Tabii bu fiyatlar tarla ve serada üreticiden çıkış fiyatı.

Salçalık domates fiyatlarının 13 kuruşa kadar gerilediği bölgeler var.

ANTALYA ÜRETİMDE LİDER

Türkiye’de domates birçok ilimizde yetiştiriliyor. 11 milyon 850 bin tonluk toplam üretim var. Bu üretimin 7 milyon 935 bin tonu sofrada, 3 milyon 914 bin tonu ise salçada kullanılıyor, 700 bin tonu da ihracata gidiyor. Bunun rakamsal değeri ise 500 milyon dolar seviyelerinde. Türkiye bu üretim rakamlarıyla Çin ve ABD’den sonra dünyanın üçüncü büyük üreticisi konumunda.

Domates üretimi yaygın olarak yaz aylarında yapılıyor. Ancak manav ve market reyonlarında 12 ay boyunca bu ürünü bulmak mümkün. Domateste en önemli üretim merkezi kuşkusuz Antalya. Bereketli topraklara sahip Antalya’da, yılda 2 milyon tonun üzerinde domates üretiliyor. Bu rakam, Türkiye toplam üretiminin yaklaşık yüzde 20’sine denk geliyor.

Antalya, başta Kumluca ve Finike olmak üzere, özellikle örtü altı diye tabir edilen sera domatesinde özellikle güçlü bir bölge. Temelde üç çeşit domates var: Tane, salkım ve çeri. Renkli olanlar da bu üç ana ürünün versiyonları. Türkiye’de yaygm olarak tane domates üretiliyor. Örtü altı ve tarla üretimi şeklinde yapılıyor. Örtü altı üretim Antalya’da yaygın. Mayıs, haziran aylarında tarla domateslerinin çıkmasıyla örtü altı dönemi bitiyor. Antalya için domatesin önemi büyük. İlde sebze üretiminin yüzde 60’ını domates oluşturuyor. Antalya domatesi erkenci olduğu için hem iç hem de dış piyasada pazar şansı yüksek bir ürün olarak dikkat çekiyor. Özellikle ihracata dönük üretim yapılıyor. Rusya ve Avrupa Birliği ülkeleri ihracatta ilk sırada bulunuyor.

RENKLİ DOMATESLERE İLGİ ARTIYOR

Domates bilinen haliyle kırmızı renklidir. Ama son yıllarda mor, pembe, sarı, siyah renkli domatesler de raflarda yerini aldı. Renkli domatesler klasik üretime göre yüzde 20 daha pahalı. Bu ürünler en çok İstanbul’dan talep alıyor. Market zincirleri bu özel domateslere fiyat farkını veriyor. Bu nedenle domates üreticilerinin renkli domates talebini dikkate alarak üretim politikasını belirlemesi gerekiyor. Bu alanda üreticilere fırsatlar olduğunu belirtelim. Özellikle pembe renkli domatese talep fazla. Pembe renkli domateslerin fiyatı bazı tezgahlarda 8 liraya kadar çıkıyor.

“FİYATLAR AŞIRI YÜKSEK”

Antalya’nın Kumluca ilçesine girdiğinizde bir sera kentine geldiğinizi düşünürsünüz.

Ekilebilir alanın neredeyse tamamı seralarla kaplıdır. Seralarda ise ağırlıklı olarak domates üretimi yapılır. İlçede domates üretimi yıllık 700 bin tonun üzerinde. Kumluca Ziraat Odası Başkanı Süley- man Kayhan, aynı zamanda serada domates üretimi de yapıyor. İlçedeki üretimin tamamının serada gerçekleştiğini belirten Kayhan, domates üreticisinin yüzünün güldüğünü belirtiyor. Kumluca’da güz ve bahar sezonu olarak iki dönem domates yetiştirildiğini belirten Kayhan, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Şimdi güz dönemi üretimimiz başladı. Şu anda yeni mahsul ürünler çıkıyor. 1.5 ile 2 TL arasında bizden çıkış fiyatı var. Bu seviyelerde kalırsa üretici para kazanır. Bir süre sonra 1 TL’ye kadar gerileyebilir” diyor. Kumluca’dan 1.5 TL’ye çıkan domatesin İstanbul’da 5 TL’ye satılmasını doğru bulmadıklarını söyleyen Kayhan.

“1 TL’lik bir domates 2 TL’ye satılmalı. 2 TL’ye herkes kazanır. Fiyatların aşırı yükselmesini yanlış buluyoruz. Burada market ve komisyonculara özveri düşüyor. Domateslerin raf ömrü 20 gün Hiçbir markette bir haftadan fazla mal kalmaz. Biz hasadı günlük talebe göre yapıyoruz. Dolayısıyla fiyatların bu kadar yükselmesini gerektirecek bir durum yok.”

TARLA ÜRETİCİSİ MUTSUZ

Tarla üretiminde öne çıkan şehirlerimizden biri olan Çanakkale’de ise üretici mutsuz. Bölgenin İstanbul’a yakınlığı avantaj olsa da domatesin tarla çıkış fiyatı 50 kuruşu geçmiyor. Haliyle üretici bu fiyattan memnun değil. Çanakkale Ziraat Odası Başkanı İsmail Kaya, “Tarla domatesi olarak Çanakkale’de kasım sonuna kadar ürün bulmak mümkün. Bu sene fiyatlar üreticinin aleyhine. En iyi domates 50 kuruştan satıldı. 30 kuruşa kadar düştüğü de oldu. Bu fiyatlarla üretici zarar ediyor. 75 kuruş üreticiyi ayakta tutar, 1 TL ise para kazandırır. Bu yıl zarardayız” diyor.

Salçalık domateste ise Bursa’nın Karacabey ilçesi açık ara önde. Salçalık domatesin yüzde 40’ı bu ilçede yetiştiriliyor. Ama bu yıl fiyatlar Karacabey’deki üreticileri de üzmüş durumda. Geçtiğimiz yıllarda 20 kuruşun üzerinde olan salçalık domatesin fiyatı 13 kuruşa kadar düşmüş. Karacabey Ziraat Odası Başkanı Erhan Erdem, “Çiftçi perişan. Sürekli borç öteleme toplantıları yapıyoruz. Böyle giderse üretici domates ekmeyecek” diyor.

“FİYAT HALDEN SONRA ARTIYOR”

İstanbul Sebze Meyve Komisyoncu ve Tüccarları Demeği Başkanı Burhan Er, halde en iyi domatesin fiyatının 2 TL olduğunu belirtiyor. Hal müdürlüğünün 5 TL’lik fiyat açıklamasını doğru bulmadığını söyleyen Er, “10 çeşit domates var. 30-40 kuruştan 2 TL’ye kadar fiyat aralığı söz konusu. Halde 5 TL’ye satılan domates yok. Marketler bizden aldıktan sonra aşırı fiyatlandırma yapıyor” diyor. Sebze ve meyve fiyatlarının halden sonraki fiyat hareketliliğinin gündemlerinde olduğunu belirten Er, “Perakende ve market zincirlerinin yöneticileriyle bu konuyu konuşuyoruz. Fiyatların aşın yükselmemesi için çalışıyoruz” diyor.

2010 yılında değiştirilen Hal Yasasının ucuzlama getirmediğine dikkat çeken Er, “Bu yasa çıkarken market zincirlerine doğrudan üretim noktalarından mal temini imkanı sağlandı. Hali devre dışı bıraktılar. Şu anda kontrolsüz bir piyasa var. Hem kontrolsüzlük hem de pahalılık getirdi. Hükümet yetkilileri ile konuyu görüştük. Büyük bir ihtimalle seçimden sonra gerekli düzenleme yapılacak. Tekrar hallerden alım yapılacak” diyor.

SALÇA SANAYİCİLERİ MEMNUN

Salçalık domates üreticileri dip yapan fiyatlardan memnun olmasa da bu durumun yaradığı da bir kesim var. Domates salçası üreten firmalar hem rekolteden hem de fiyatlardan oldukça memnun. Son yıllarda salçalık domates ekiminin arttığım belirten Salça Konserve Sanayicileri Demeği Başkanı Arda Şahin, “Son dönemde olmadığı kadar yaygın bir ekim gerçekleşti. Ayrıca tarla verimleri de ortalamanın üzerinde.

Ekolojik faktörlerin uygun gelişmesiyle belki de son 10 yılın en kaliteli domatesi bu sene yetiştirildi ve oldukça verimli ve iyi bir sezon gerçekleşti. Artan döviz kurlarının ve gerçekleşen iyi domates kalitesinin domates salçası ve domates ürünleri ihracatını olumlu etkileyeceğini ve 2015-2016 döneminde bunun ihracat rakamlarına olumlu yansımasını bekliyoruz. Türkiye bu sezon yaşanan iyi sezonla beraber ihracatını artırabilecek ve tekrar uluslararası pazarlarda söz sahibi olabilecek. Bu sezon Türkiye, ABD, Çin ve İtalya’nın ardından İspanya ile beraber dördüncü en büyük endüstriyel domates üreticisi ülke oldu” diyor.

Kumluca’da dönümü 90 bin TL’ye mal oluyor

Domates üretiminin maliyeti, tarla mı yoksa sera mı olduğuna göre değişiyor. Örneğin, Türkiye’nin sera başkenti Antalya Kumluca’da arazinin dönümü 50 bin TL’yi buluyor. 30 bin TL de sera kurulum maliyeti var. Fide, bakım ve işçilik giderleri de 10 bin TL’yi buluyor. Böylece dönüm başına seranın toplam maliyeti 90 bin TL’yi aşabiliyor. Yani arazi kendinize ait olsa bile 40 bin TL’lik yatırım yapmanız gerekiyor. Açık alan maliyeti, yine arsa kendinize aitse 5 bin ile 10 bin TL arasında değişiyor. Büyük domates üreticileri 2 dönüm serası olan üreticinin hayatını devam ettirebilecek ölçüde para kazanabildiğini söylüyor. Bu işi profesyonelce yapacaklara ise işe en az 20 dönümle başlamaları tavsiye ediliyor. Yeni sezon domates fiyatlarının sera çıkışının 1.5 TL’den başladığını da belirtelim.