Kredi notunun BES fonlarına etkisi

Not düşüşünün piyasalarda yarattığı dalgalanma hemen bütün fon türlerinde olumlu veya olumsuz etkiye neden oldu. BES katılımcıları, yeni gelişmeler doğrultusunda fon tercihlerini değiştirebilirler…

STANDARD & POOR’S tarafından normalde temmuz ayında beklenen not açıklaması, hiç beklenmeyen bir zamanda geldi. Hafta içinde piyasalar not düşüşü ile şaşkınlığa uğradı. Dolar/TL paritesi 4.24 ile yeni zirvelere ulaşırken, faizler yüzde 15’lere çıktı. Borsa endeksi ise 102 binin üstünde tutunma çabasında. Kuruluştan yapılan açıklamalara göre, Türkiye’nin makroekonomik görünümünün bozulduğu, emeklilere yapılacak ödemeler ve vergi affı gibi uygulamaların tüketimi daha da tetikleyeceği bunun da enflasyon üzerinde baskı yapacağı gerekçeleri not düşüşüne sebep olarak gösterildi.

KREDİ DERECELENDİRME NEDİR?

Peki, nedir kredi derecelendirme, bu kadar önemli mi? Ulusal ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları firmaların, ülkelerin borçlarını geri ödeme kabiliyetini tespit etmeye çalışır. Aynen bankaların kredi kullandırdıkları müşterilerinin faaliyet raporlarını incelemesi ve bunun sonucunda bir rapor hazırlaması gibi, kredi derecelendirme kuruluşları da uluslararası piyasalardan borçlanmak isteyenler hakkında rapor hazırlıyor. Bu raporun sonuçlarına göre genellikle harf ile ifade edilen notlar veriyor. Ülke riski incelenirken, ülkenin büyüme performansı, enflasyon, cari açık, bütçe açığı ve bunların gelecekte ulaşabileceği seviyeler göz önüne almıyor. Bunun yanında politik gelişmeler, nüfus yapısı, hukuksal çerçeve ve dış ülkelerle ilişkiler de değerlendiriliyor.

KREDİ NOTU NEDEN ÖNEMLİ?

Yurtdışında kredi arayışında olan şirketler, bankalar, ülkeler bu kredi notuna ister istemez tabi olmak zorunda kalıyor. Bazen ülkeler kendileri bir kredi derecelendirme şirketiyle anlaşarak, reyting notlarını görmek istiyor. Bazen de herhangi bir kredi derecelendirme şirketiyle çalışılmasa bile, uluslararası şirketler yine de kredi notu veriyor. Aynen S&P örneğinde olduğu gibi… Türkiye bu kurumla reyting anlaşmasını iptal etmesine rağmen, kuruluş Türkiye’yi notlamaya devam ediyor. Peki, öyleyse kredi notu verenler rapor hazırlamak için verileri nereden buluyor? Türkiye S&P’a veri sağlamıyorsa, veriler nereden alınıyor?

Derecelendirme kuruluşları kamuoyuna açık olan, OECD, Dünya Bankası ve IMF ile Merkez Bankası, Hazine Müsteşarlığı, TÜÎK gibi kurumlardan verileri derleyerek raporlarını hazırlıyor. S&P, Türkiye ile anlaşması olmamasına rağmen neden kredi derecelendirme çalışması yapıyor, neden not veriyor? Çünkü Türkiye’ye borç verecek olan uluslararası kuruluşlar bu raporları ve notları görmek istiyor. Bunun nedeni olarak iki şey söylenebilir: Birincisi kredi derecelendirme çalışmasının sonucuna göre verilecek kredinin risk primi hesaplanıyor. Yani kredinin geri ödeme kabiliyeti, kredinin vadesi, büyüklüğü, uluslararası piyasalardaki kredibilite risk priminin hangi seviyelerde oluşacağını gösteriyor. İkincisi ise, kredi kullanan ülke veya şirketler izlemeye alınıyor. Süreç içerisinde kredi kullananın ödeme kabiliyetini etkileyebilecek gelişmeler takip ediliyor.

Olası olumsuz gelişmeler raporlarla ve notlarla kredi verenlere duyurulmuş oluyor.

TÜRKİYE’NİN NOTU

Uluslararası kredi derecelendirme firmalarının en çok bilinenleri Moody’s, S&P ve Fitch. Bu kuruluşlar nezdinde Türkiye’nin kredi notu 2017 yılında yatırım yapılabilir seviyenin altına düşürülmüştü. Bu kez S&P yabancı para cinsinden kredi notunu ’BB’den ‘BB-‘ye düşürürken yerli para cinsinden notu ‘BB+’dan ‘BB’ye düşürdü. Görünüm ‘durağan’da tutuldu. Moody’s ve Fitch tarafından da yatırım yapılabilir seviyenin altında bulunan kredi notları uluslararası piyasalarda zaten yükselmekte olan LÎBOR faizlerine daha yüksek risk primi ilave edileceği anlamına geliyor. (LİBOR: Londra bankalar arası piyasada dünyanın önde gelen kredibilitesi yüksek bankanın, birbirlerine uyguladıkları referans faiz oranıdır. Her gün saat 11’de dolar, euro, yen, frank ve pound cinsinden faiz oranları belirlenir.)

BES FONLARI

Kredi notunun açıklanmasının ardından piyasalarda oluşan dalgalanmalarda dolar/TL paritesi ve faizler yukarıya hareket ederken, borsa aşağı yöneldi. Bu durum bazı fonları olumlu, bazılarını da olumsuz etkiledi. Bireysel emeklilik sisteminde yer alan kamu dış borçlanma araçları fonları, dövizin yükselişinden olumlu etkileniyor. Çünkü bu fonların içerisinde en az yüzde 80 oranında Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilmiş eurobondlar yer alıyor. Eurobondlar dolar veya euro bazında olabilir. Döviz fiyatlarındaki yukarı hareketlilik bu fonlarla birlikte altın fonlarını ve yabancı hisse fonları olumlu etkiliyor. Diğer taraftan hisse senedi piyasasındaki düşüş nedeniyle yerli piyasalara yatırım yapan hisse fonlar ölümsüz etkilenirken, faizlerdeki artış da kamu ve özel sektör tarafından ihraç edilmiş borçlanma araçlarını portföyünde tutan fonları olumsuz etkiliyor. TL cinsinden borçlanma araçlarını portföyüne alan kamu ve özel sektör borçlanma araçları fonları ile devlet katkısı fonları ve standart fonlar da olumsuz etkilenenler arasında. Ancak bunlar dışında kalan fonların portföylerinde de kamu ve özel sektör borçlanma araçları düşük miktarlarda da olsa yer alıyor. Faiz artışına duyarlı yatırım araçlarının toplamı BES fonlarının içinde yaklaşık yüzde70’lere yakın. Bu nedenle denilebilir ki, not düşüşünün piyasalarda yarattığı dalgalanma hemen hemen bütün fon türlerinde olumlu veya olumsuz etkiye sebep oldu. Olumsuz etkinin biraz daha fazla olduğunu göz ardı etmemek gerek.

Ne yapmalı?

1 – Ocak ayında çalıştığım işyerimde OKS’ye dahil edildim. Maaşımdan her ay kesinti yapılıyor. Fonlarımı değiştirmek için beklemem gereken bir süre varmış. Ne kadar beklemem gerekiyor ve daha sonra hangi fonları alabilirim? T. ÖZÜDOĞRU / GAZİANTEP

Otomatik katılım sisteminde çalışanlar sisteme dahil edildikleri zaman, katkı payları başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Kendilerine sadece faizli veya faizsiz fon tercihleri soruluyor. Katılımcılar ilk girişten itibaren iki ay başlangıç fonlarında kalmak zorundalar. Yani ilk iki ay fon değişimi yapamıyorlar. Ancak iki ayın sonunda isterlerse standart fon veya dört farklı risk kategorisindeki değişken fonlardan tercih yapabilirler. Tabi ki öncelikle kendilerine sunulan risk profil anketini yanıtlamaları şartıyla.

2 – Uzun süredir kanser tedavisi görüyorum. Bireysel emeklilik sistemine katkı paylarımı ödemekte artık zorlanmaya başladım. Hastalığımdan dolayı sistemde biriken paramı ve devlet katkılarını almam mümkün olabilir mi? Ne yapmalıyım? S. TURHAN / ANTALYA

Öncelikle geçmiş olsun. Acil şifalar dileriz. Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılar dilediği zaman kendi birikimlerini alarak sistemden ayrılabilirler. Ancak 10 yıl ve 56 yaş kriterini tamamlamadan devlet katkılarının tamamını alabilmenin yolu maluliyet halinde mümkün olabilir. Katılımcının maluliyet gelirine hak kazandığına dair belgeyi veya SGK mevzuatında belirlenen koşullara göre maluliyet halinin oluştuğunu gösteren resmi sağlık kuruluşlarından alınmış belge veya belgeleri tamamlayarak bireysel emeklilik şirketine sunması gerekmektedir.

3 – Ağustos 2018’de bireysel emeklilik sisteminde 10 yılımı ve 56 yaşımı tamamlamış olacağım. Öğrenmek istediğim

şu: Paramın tamamını alarak sistemden çıkmak mı daha karlı olur, yoksa programlı geri ödeme mi tercih etsem bilemedim. Belki de ödemeye devam etmek gerekir. Siz ne önerirsiniz? Ö. KARGIN / İSTANBUL

Biliyorsunuz, sistemde 10 yıl tamamlayarak 56 yaşını bitirenler emeklilik hakkına sahip olabiliyor. Emeklilik hakkına sahip olan katılımcılar isterlerse birikimlerinin bir kısmını veya tamamını emeklilik gelir sözleşmesine aktarabilirler. Emeklilik gelir sözleşmesine aktarım yapıldığında katkı payı ödemesi yapılamaz. Ancak katılımcı fon dağılımını yılda altı kez değiştirebilir. Katılımcının birikimleri kendisine belli bir süre veya belli bir maaş şeklinde ödenir. Sizin durumunuzda sisteme katkı payı ödeme kapasiteniz var ise devam etmeniz devlet katkılarını hak edebilmenizi sağlaması açısından daha faydalı olabilir gibi görünüyor.

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ