BES nasıl işliyor?
Dış dünyadan katılımcılar tarafından sisteme aktarılan katkı payları, fonlarla bir taraftan büyümeye ve sistemi büyütmeye devam ederken, diğer taraftan ekonomiye kaynak sağlıyor.
BİREYSEL emeklilik sistemini bir eko sistem gibi düşünmek mümkün. Sistemin içindeki kurumlar hem birbirleriyle ilişki halinde, hem de dış dünya ile. Dış dünyadan katılımcılar tarafından sisteme aktarılan katkı payları, fonlarla bir taraftan büyümeye ve sistemi büyütmeye devam ederken, diğer taraftan ekonomiye kaynak sağlıyor. Yani katılım paylan dış dünyadan sistemin içine girip, kayda almıyor ve tekrar dış dünyada (sermaye ve para piyasalarında) değerlenmeye devam ediyor. Sistemde birikimlerin artmasıyla devletin dış borçlanma ihtiyacı azalıyor, özel şirketlerin bankalar dışında fon bulma potansiyeli artıyor. Sistemin büyüklüğüne göre faiz oranları aşağı yönde baskılanıyor. Şimdi gelin bakalım, bizim sistemin çalışmasını sağlayan kurumlar neler, sistemdeki işlevleri ve görevleri ne?
DANIŞMA KURULU
Bireysel emeklilik politikalarını belirlemek ve bunların gerçekleştirilmesi için gereken önlemler ve yol haritası konusunda tavsiyelerde bulunmak üzere kurulmuştur. Hazine Müsteşarının başkanlığında, Maliye Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Bakanlığı, SPK ve Hazine Müsteşarlığından genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluşan Danışma Kurulu, en az 3 ayda bir toplanır. Sistemin işleyişinde oluşan aksaklıklar ile iyileştirmeler konusunda öneri ve tavsiyelerde bulunur. Danışma Kurulu’nun tavsiye kararları SPK ve Hazine Müsteşarlığınca değerlendirilerek, yol haritası çıkarılır.
HUKUKİ ALTYAPI
SPK: Bireysel emeklilik sistemi, Danışma Kurulu’nun tavsiyeleri ile SPK ve Hazine Müsteşarlığının ortak çalışmalarıyla oluşturduğu hukuki zeminin üzerinde yer alıyor. Sistem iki ana piyasanın bileşim alanından oluşuyor. Sermaye piyasaları ve sigortacılık. Sistemin sermaye piyasaları tarafında, hukuki altyapısının kurulması, sistemde yer alacak kurumların hak ve yetkileri, sistemde katılımcılara sunulacak yatırım araçlarının türleri SPK tarafından belirleniyor. Fonların yatırım yapacağı menkul kıymetler, fonların risk düzeyleri, alım-satım koşulları, portföy yönetimi kuralları SPK’nın sorumluluk alanında yer alıyor.
Hazine Müsteşarlığı: Devletin varlık ve yükümlülüklerini yönetmekle yükümlü olan Hazine Müsteşarlığı, bireysel emeklilik sisteminin hukuki altyapısının kurulması ve sistemin sağlıklı çalışması için gereken denetim görevini de yerine getiriyor. Bireysel emeklilik sisteminin sigortacılık tarafındaki hukuki altyapısı Hazine Müsteşarlığı nezdindeki Sigortacılık Genel Müdürlüğü tarafından oluşturuluyor. SPK ve Hazine Müsteşarlığı’nın ortak çalışmasıyla sistemin, işleyişini sağlayan kurallar oluşturuluyor. Uygulama yol ve yöntemleri ile uygulayıcı kurumların görev ve sorumlulukları yine ortak çalışmalar ile belirleniyor. Denetim görevi de yine Hazine Müsteşarlığı bünyesindeki Sigorta Denetleme Kurulu tarafından yerine getiriliyor.
UYGULAYICILAR
Bireysel Emeklilik Şirketleri: Sistemin katılımcılar ile bağını sağlayan katılımcılarla yüz yüze olan bireysel emeklilik şirketleridir. Katılımcıya sistemi tanıtmak, katılımcıyı sisteme dahil etmek bireysel emeklilik şirketlerinin omuzlarında. İş bununla bitmiyor tabi ki. Katılımcıya uygun plan ve fon tercihi sunmak, katılımcının sisteme ulaşımını ve iletişimi sağlamak için gerekli teknik altyapıyı kurmak da gerekiyor. Katılımcılar bireysel emeklilik şirketinin sunduğu iletişim altyapısı üzerinden sisteme yatırdıkları katkı paylarını, bunlar için ne kadar devlet katkısı hak ettiklerini, portföylerinde biriken fonları, günlük olarak fonların değerini izleyebilirler. Ayrıca sistemden ayrılma, fon dağılım değişikliği, katkı payı değişikliği gibi taleplerini internet üzerinden gerçekleştirebilirler. Aslında sistemin kamuoyunda oluşan algısını bireysel emeklilik şirketlerinin katılımcı ile kurdukları ilişki belirliyor, denilebilir.
Portföy Yönetim Şirketleri: Sermaye Piyasası Kanunu’na göre fon kurmak ve fonların varlıklarını yönetme işi portföy yönetim şirketlerine verilmiş. Katılımcıların katkı paylarını yönlendirdiği fonların varlıkları, portföy yönetim şirketi tarafından yönetiliyor. Normalde katılımcılar birebir portföy yönetim şirketleri ile muhatap değiller. Sadece fon dağılım değişikliği hakkını portföy yönetim şirketine devretmek isteyen katılımcılar, bireysel emeklilik şirketinin aracılığı ile portföy yönetim şirketiyle sözleşme imzalayabiliyor. Böylece yapılan sözleşmeye istinaden fon dağılım değişikliği hakkını katılımcının yerine portföy yönetim şirketi kullanıyor.
Takasbank: Sermaye piyasalarında işlem gören menkul kıymetlerin saklanması işini yapan Takasbank, sistemin merkezinde yer alıyor. Katılımcıların tercih ettikleri fonların onlar adına saklanması da, bu fonların portföylerindeki menkul kıymetlerin saklanması da Takasbank’ın sorumluluğunda. Takasbank katılımcının bireysel emeklilik şirketinde izlediği fonlarının teyidini sağlıyor aynı zamanda. Katılımcılar Takasbank tarafından sağlanan internet altyapısıyla bireysel emeklilik sistemindeki fonlarının tür ve adet bilgilerini hesapları ile karşılaştırabiliyorlar. Sisteme e-devlet üzerinden de erişim mümkün.
Emeklilik Gözetim Merkezi: Bireysel emeklilik şirketleri ve Hazine Müsteşarlığı ortaklığı ile kurulan EGM sistemin düzgün işlemesi ve kayıtlarının mutabakatını sağlıyor. Bireysel emeklilik şirketlerinden gelen katkılara ilişkin kayıtların doğruluğu ve devlet katkısı hak edişleri EGM tarafından hazine müsteşarlığına iletiliyor. Kayıtların mutabakatının ardından Hazine müsteşarlığından EGM’ye aktarılan devlet katkıları, katılımcıların hesaplarına yansıtılmak üzere bireysel emeklilik şirketlerine iletiliyor. Diğer taraftan EGM katılımcıların karşısına çıkan bireysel emeklilik aracılarının da sertifika sınavlarını gerçekleştiriyor.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
