Türkiye Enerji Projeleri

TürkAkım, Türkiye’yi enerjide uluslararası ticaret merkezi olma hedefine bir adım daha yaklaştırdı. Türkiye enerji kaynaklarına sahip ülkelerle kaynağa ihtiyaç duyan AB ülkeleri arasında stratejik bir merkez haline geliyor. Bu konuda yeni projeler de yolda.

RUSYA’DAN yılda 31.5 milyar metreküp doğalgazın Karadeniz altından Türkiye’ye ve Avrupa’ya taşınacağı TürkAkım Projesi ile Türkiye hem bölgesel arz güvenliğini sağlayacak hem de ihtiyacının önemli bölümünü karşılayacak. Türkiye, enerji kaynaklarına sahip ülkeler ile bu enerji kaynaklarına ihtiyaç duyan AB ülkeleri arasmda kavşak haline gelecek. Rus gazını Türkiye ve Avrupa’ya taşıyacak TürkAkım Prbjesi’nin deniz bölümü İstanbul’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in katıldığı bir törenle tamamlandı. Rusya kara kesimi, deniz kesimi ve Türkiye kara kesimi olarak üç bölümden oluşan proje 2019’da yapılacak testlerin ardından faaliyete geçecek. Her biri yıllık 15.75 milyar metreküp kapasiteye sahip iki hattan oluşan proje tüm taraflara sağlayacağı kazanımlar sayesinde, hem bölge çapında sürdürülebilir enerji geleceğinin güvencesi, hem de Türk-Rus dostluğunun temellerinden biri olacak. Türkiye, 2017 sonunda 55 milyar metreküpe ulaşan, 2020 yılında 60 milyar metreküpü aşacağı öngörülen yıllık doğal gaz tüketimiyle Avrupa’nm en büyük dördüncü doğal gaz piyasası durumunda.

100 MİLYAR DOLAR TİCARET

Törendeki konuşmasında Rusya ile uzun vadeli işbirlikleri kurmanın çabası içinde olduklarını söyleyen Cumhurbaşkanı Erdoğan iki ülkenin ticaret hacminde geçen yıl yüzde 30’luk artış sağlandığını hatırlattı. Erdoğan, hedeflerinin 100 milyar dolarlık bir ticaret hacmine ulaşmak olduğunu belirtti. TürkAkım’ın Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın siyasi iradesi ve cesaretiyle gerçekleştiğini ifade eden Putin ise, 100 milyar dolar ticaret hacmi hedefine yönelik olarak “Bu sene Çin ile 100 milyar dolar ticarete ulaşacağız, Türkiye ile neden olmasın?” dedi.

Rusya kıyısında, Anapa kenti yakınında başlayan TürkAkım, Karadeniz’i boydan boya kat ederek Türkiye kıyısına Trakya’daki Kıyıköy beldesi yakınında çıkıyor. TürkAkım, İstanbul, Bursa, Kocaeli, İzmir gibi Türkiye’nin batısındaki yüksek nüfuslu sanayi kentlerine doğal gaz sağlayarak bölgedeki üretimin güvencesi olacak. TürkAkım aracılığıyla aktarılacak yıllık toplam 31.5 milyar metreküp doğal gazın yarısı Türkiye’de kullanılırken, diğer yarısı Avrupa’ya aktarılacak. Projeyle taşınacak 31.5 milyar metreküp doğal gaz, 15 milyon hanenin bir yıllık enerji ihtiyacını karşılamaya yetecek bir miktar.

“ENERJİDE YENİ DENKLEM”

Peki TürkAkım Projesi, bölgede enerji denklemini nasıl değiştirecek? Kadir Has Üniversitesi İktisadi, idari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mitat Çelikpala’ya göre, Türkiye açısından büyük bir değişiklik olmayacak. Rusya’nınkiler dahil olmak üzere Türkiye’nin gaz anlaşmalarının büyük bir kısmının 2020’li yıllarda dolduğunu anımsatan Çelikpala, Türkiye’nin piyasada bunu nasıl yenileyeceğine karar verecek büyük aktörlerden biri olduğunu söyledi. Türkiye’nin eskiden boru hatlarına bağımlı olması nedeniyle sağlayıcıların çok sınırlı olduğunu vurgulayan Çelikpala, “Dikkat ederseniz uçak düşürme olayından sonra Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın aldığı kararlar var. örneğin yüzen depolama tesislerini Türkiye’ye getirmeye başladılar. Bu, Türkiye yavaş yavaş LNG’ye de kayacak anlamına geliyor. Denklemin içerisinde boru hatlarıyla ilişkilerimizi nereye oturtaca- .ıiiilllJUjlIllhı ğız sorusu vardı. TürkAkım şuna işaret ediyor: Türkiye, Rusya ile boru hatları üzerinden gaz alışverişine en azından orta seviyede, belli bir süre daha devam edecek. En büyük tartışma Batı Hattı denilen hattan Türkiye’ye gelen gazdı. Türkiye bir süre önce buradan gelen gazın bir bölümünden vazgeçmişti.

‘Bu kontratlar yenilenecek mi, yenilenmeyecek mi?’ tartışmasında şimdi gözüküyor ki, Türkiye oradan aldığı miktarı Ukrayna üzerinden değil, doğrudan doğruya TürkA-kım üzerinden almaya devam edecek. Mavi Akım’dan aldığımız gaz miktarı da sabit biçimde devam edecek” diye konuştu.

“RUSYA’NIN TEK BİR OYUNU VAR”

Rusya’nın asıl yapmak istediğinin Türkiye’ye gaz sağlamak olmadığının altını çizen Çelikpala, “Aynı Kuzey Akım’dan Almanya’ya gaz sağlamakla yetinmek istemediği gibi… Rusya’nın burada tek bir oyunu var: Ukrayna’yı ya da aradaki eski Sovyet coğrafyasındaki Avrupa ya da NATO meraklısı ülkeleri denklemden çıkarıp, mümkün olduğunca ezmek, kendine bağımlı hale getirmek. Bu taraftan baktığımızda, eski boru hattını ortadan kaldırmayı isteyen bir Rusya var. Avrupa açısından baktığımızda iş biraz daha karmaşık. Avrupa’nın da gaza ihtiyacı var. Kuzey Afrika’da büyük istikrarsızlık var, o bölgeye bir türlü güvenemiyorlar. Libya karışık, Cezayir, Tunus’un ileride nasıl olacağı belli değil. Katar daha çok Japoıılar’a çalışıyor. Genel resme bakıldığında 10 yıllık dönemde bir takım değişimler gözleniyor. Rusların perspektifi, Gazprom gibi büyük şirketlerle oyunu takip etmek, gazın çıktığı yerden, evdeki ocağın başına kadar fiyatlandırıp para kazanmak. AB ise, ‘Bu şekilde şirket kuramazsın, dağıtacaksın’ diyor.

İşte, denklem buradaki pazarlıklarla belirlenecek. Rusya, siyasi kriz yaşandığı dönemde bile Türkiye’den vazgeçmedi. Gazın akışını sağladı.”

“ALTERNATİF OLUŞTURACAK”

Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBÎR) Yönetim Kurulu Başkanı Yaşar Arslan, 90’lı yılların başından beri süregelen Rusya-Türkiye enerji sektörü ilişkisi ve ticaretinin daha da pekişerek devam edeceğini vurguladı. Çift boru hattı olarak planlanan TürkAkım’ın birinci hattının Türkiye’nin doğal gaz talebini karşılamak üzere inşa edilirken, diğer hattın ise Avrupa ülkelerine doğal gaz arzı için planlandığını dile getiren Arslan, “Avrupa’ya Rus doğal gazının ulaştırılmasında TürkAkım farklı bir alternatif oluşturacak. Bu proje öncelikle Moldova, Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan gibi Balkan ülkeleri ile Avrupa’nın ve ülkemizin doğal gaz arz güvenliğini sağlayacak. Projenin kara bölümü inşaatı tamamlandığında Türkiye üzerinden Yunanistan veya Bulgaristan sınırında ilave 16bcm doğal gaz kullanıma hazır olacak. Türkiye, toplam doğal gaz ithalatının yüzde 50’lik kısmını Rusya’dan gerçekleştiriyor. Yıllık 500 milyar metreküp seviyesinde doğal gaz talebi bulunan AB ülkelerinde ise doğal gaz ithalatının yüzde 43’ü Rusya’dan yapılıyor. Bu sebeple, TürkAkımı, Türkiye ve Avrupa için arz güvenliğini pekiştirmek konusunda büyük bir öneme sahip” diye konuştu.

ENERJİ ARZ GÜVENLİGİ

Arslan, “Özellikle batı hattından gelen doğal gaz birkaç ülkeden geçerek Türkiye’ye ulaştığı için, geçiş ülkelerinin talebindeki artışlar Türkiye’ye gelen doğal gazm azalması sonucunu doğuruyor. Mavi Akım (TANAP ve İran Hattı) ile Türkiye’nin doğusunun arz güvenliği sağlanırken, TürkAkım Türkiye’nin batı şehirlerinin enerji güvenliğine doğrudan katkıda bulunacak. Batı Hattı’ndan gelen miktar kadar doğal gaz ülkemize bu projeyle gelecek. Mevcut Batı Hattı ile yeni imkanlar oluşacak” diye konuştu.

“İKİNCİ PROJE”

EneRji Ekonomisi Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu ise, Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan kriz sonrası Batı Hattı üzerinden alman gazm arzında yaşanan sıkıntıların artık görülmeyeceğini vurguladı, özellikle kış aylarında farklı kaynaklardan alman doğal gaz arzında sıkıntı olabildiğini belirten Kumbaroğlu, geçtiğimiz yıllarda özellikle İran’dan alman gazda bu durumun çok yaşandığını kaydetti ve kış aylarında önemi daha da artan enerji arz güvenliğinin TürkAkım ile garantilendiğini söyledi.

TürkAkım’ın Avrupa gaz pazarına etkilerine de değinen Kumbaroğlu, Avrupa’nın kendi üretimi azalmakta olduğundan talep artmasa bile ithal gaz ihtiyacının hızla arttığını vurguladı. TürkAkım üzerinden sağlanacak 15.75 milyar metreküplük gazm Avrupa’ya Ukrayna hattı üzerinden sağlanan gazm ikamesi ve bu açığm kapanması için yeterli olmadığını belirten Kumbaroğlu, dolayısıyla ikinci TürkAkım projesinin gündeme gelebileceğini söyledi. Kumbaroğlu, “Özellikle ikinci Kuzey Akım projesinde Rusya’nın karşılaştığı zorluklar ve TürkAkım’ın başarılı sonucunun bunu tetikleyebileceğini – çj düşünüyorum. Güney Akım projesinin rafa kaldırılarak TürkAkım’ın hayata geçirmesi gibi ikinci Kuzey Akım projesinin rafa kaldırılarak ikinci TürkAkım projesi de hayata geçebilir” dedi.

TİCARET MERKEZİ VİZYONU

TürkAkım Projesi’ni Avrupa gaz pazarında arz güvenliğine önemli katkı sağlayacağını dile getiren Kumbaroğlu, bununla birlikte Avrupa’nın TürkAkım üzerinden alacağı gazın beklenildiği gibi uzun vadeli anlaşmalardan ziyade serbest piyasa koşullarına alınıp satılması durumunda rekabetçi piyasa yapılanmasına da katkı sağlayacağmı kaydetti. Türkiye’de de geçtiğimiz aylarda Organize Toptan Doğalgaz Satış Piyasası’nın açılmış olmasının da bu çerçevede önem kazandığını dile getiren Kumbaroğlu, “Bu piyasada TürkAkım gazının alınıp satılması, sadece Türkiye içinde değil AB ülkelerinden de alıcıların olduğu uluslararası bir yapıya kavuşması potansiyeli ortaya çıkarıyor. Bunun gerçekleşmesi Türkiye’yi doğalgazda bir ticaret merkezi konumuna taşır. Gazm gazla rekabet ettiği, doğalgazda uluslararası referans fiyatın oluştuğu bir toptan satış piyasasının Türkiye’de oluşması mümkün. Bu sağlanabilirse Türkiye’nin ticaret merkezi vizyonu gerçekleşirken aynı zamanda Avrupa enerji piyasasında etkin bir konuma ulaşılır” diye konuştu.

Prof. Dr. Mitat ÇELİKPALA / Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekanı
“Oyunu doğru oynamalıyız”

Türkiye’nin ihtiyaçlarını karşılayacak doğalgazdan ucuz kaynak yok. İthal edilecekse en uygun hangisi diye düşünüldüğünde akla doğalgaz geliyor. Arada aracılar olmadığı için bu projeler Türkiye’nin çıkarına uygun. TANAP Projesi‘nde doğrudan Azerbaycan’a bağlıyız. Mavi Akım ve TürkAkım’dan doğrudan Rusya’dan gaz alıyoruz. Yarın öbür gün Irak normalleşirse, Irak’ın kuzeyinden doğrudan gaz almaya başlayacağız. Doğu Akdeniz meselesini çözebilirsek, İsrail ve hatta Mısır gazı için en iyi piyasalardan biri Türkiye. Bunların tamamı Türkiye’yi hayal ettiğimiz ‘hub olma’ meselesinde merkez haline getirirmiş gibi bir beklenti var. Bu hub Türkiye’nin kontrolünde mi olacak yoksa Azeri ve Ruslar bu sınıra getirip, kendi fiyatlamalarını mı yapacaklar? Kısa vadede benim öngörüm şu: Türkiye’nin, orta vadede bu kadar gaza ihtiyacı varsa, bu kadar çok kaynaktan altyapı kurulup gaz taşınacaksa, burada doğru pazarlık ederseniz bu Türkiye’nin enerji güvenliğine olumlu katkı sağlar.

Prof. Dr. Gürkan KUMBAROGLU / Enerji Ekonomisi Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
“Güneydoğu Avrupa’dan TürkAkım’a ilgi yoğun”

Akışın yön değiştirmesi Türkiye’yi enerjide uluslararası ticaret merkezi olma hedefine bir adım daha yaklaştıracak. Almanya bu role soyundu ve ikinci Kuzey Akım projesine talip oldu ama proje rafta kalırken TürkAkım gerçek oldu.Türkiye-Rusya arasındaki güçlü işbirliğini ortaya koyan proje ikinci Kuzey Akım projesi yerine ikinci TürkAkım’ın geliştirilmesini de gündeme getirebilir. TANAP’ın üstüne TürkAkım yapılması ayrı bir anlam ve önem taşıyor. Türkiye enerji kaynaklarına sahip ülkeler ile bu enerji kaynaklarına ihtiyaç duyan AB ülkeleri arasında bir köprü olmaktan çıkıyor, kavşak haline geliyor. Bu durum AB enerji güvenliğinde Türkiye’yi önemli bir konuma getiriyor. Güneydoğu Avrupa ülkelerinden TürkAkım projesinin devamına yönelik yakın ilgi var. Özellikle Sırbistan gibi enerjisini kömürden alan ülkeleri TürkAkım üzerinden gaz alabilmek için lobi faaliyeti içinde görüyoruz.

Yaşar ARSLAN / Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR) Yönetim Kurulu Başkanı
“Tüketim artıyor”

Yeni doğal gaz hatları ile arz kaynaklarındaki çeşitlilik artacak. Böylelikle, Türkiye enerjide ticaret merkezi olma hedefi doğrultusunda büyük bir yol alacak. Türkiye enerjide transit geçiş noktası olmaktan sıyrılıp bir ticaret merkezi olma yolunda ilerlemeli. Bunun için Eylül’de işleme açılan Organize Toptan Doğalgaz Satış Piyasası önemli bir gelişme. Toplam doğal gaz abone sayımız 15 milyonu aştı. Yapılan yatırımlar ile her yıl 1 milyon yeni abone sisteme dahil oluyor. Bu yıl sonunda 81 il ve 500’ün üzerinde ilçemizde doğal gaz kullanım imkanı vatandaşlarımızın hizmetine sunulmuş olacak.

Özellikle konutlarda doğal gaz tüketimi yükselme eğiliminde. Elektrik üretimde doğal gazın payının düşüşüne paralel, konut ısıtmada şebekelerin genişlemesi birbirini karşılıyor.

Dr. Uğur Yasin ASAL / İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi
“Planlama yapılmalı”

TürkAkımı, ABD’nin artan korumacı ticari uygulamaları karşısında, Avrupa’nın enerji güvenliğine önemli bir alternatif sunacağı gibi Türkiye’nin Avrupa Birliği tam üyelik müzakere sürecinin yeniden gündeme gelmesi açısından da bir fırsat niteliğinde. Her iki ülke liderleri tarafından ilan edilen 100 milyar dolarlık dış ticaret hedefi, kısa vadeden öte orta ve uzun vadede (beş yıl ve ötesi) gerçekleştirilebilir gözüküyor. Rusya ile 2018 yılı son çeyreğine gelene değin gerçekleştirilen dış ticaret hacmi yaklaşık olarak 20 milyar dolar seviyesinde. Rusya’ya yapılan ihracatta sanayi ürünleri, yaş ve kuru sebze-meyve ile Türkiye’nin mukayeseli üstünlüklere sahip olduğu mal ve hizmetlerin ön plana çıkartılması, Rusya ile yaşanan dış ticaret açığını önemli oranda kapatabilecek. Bu sürecin Türkiye açısından dezavantajlı bir durum oluşturmaması adına, çok titiz bir dış ticaret planlaması yapılmalı.

Hülya Genç Sertkaya