Sen nereye OKS sözleşmen oraya
OKS’NİN belki de en çok eleştirilebilecek tarafı, (çalışanların SGK gibi tek bir kuruma bağlı olmamasından kaynaklanan) iş değişikliklerinde OKS sözleşmesinin taşınması gereksinimidir. Katılımcı her işten ayrılma veya her iş değişikliği durumunda, sözleşmesini ne yapacağının kararını vermek zorundadır. Dışarıdan ödeme mi yapacak, sistemden mi ayrılacak, yeni şirketine mi taşıyacak, yoksa sözleşmesini ‘askıda’ mı bırakacak? Halbiıki, OKS’niıı temelinde insanların ‘atalet’ psikolojisi yatar. Yani insanları sisteme otomatik olarak dahil edersiniz, onlar ayrılmak isteseler bile, gerekli enerjiyi toparlayıp bir türlü harekete geçemezler. Fakat biz, sistemden ayrılma konusunda harekete geçemeyeceğini beklediğimiz çalışanları, işten ayrılma veya iş değişikliği konusunda bir karar verme ve eylemde bulunma zorunluluğu ile karşı karşıya bırakıyoruz.
İşten ayrılan, işini değiştiren veya aynı işverene bağlı olduğu halde iş mekanı değişen çalışanların karşılaştığı, karar verme zorunluluğu, belki de çalışanın en kötü ruh hali içerisinde olduğu bir döneme denk geliyor. Öyle değil mi, çalışan işten ayrılmışsa, morali çok bozuktur, iş değiştiriyorsa, gelecek kaygısı taşıyordur, heyecanlıdır, endişelidir. Çalışan bu duygu durumunda OKS sözleşmesi konusunda detaylı düşünecek, gelecek projeksiyonu yapabilecek pozisyonda olmayabilir. Öyleyse kestirme karar nedir? Sistemden ayrılmak…
Bu kararı vermeden önce, gelin bakalım iş değiştiren, işten ayrılan çalışanların seçenekleri neler? Hangi seçenek onlara ne getiriyor, onlardan ne götürüyor?
İŞTEN AYRILAN
• İşten ayrılan çalışan dışarıdan katkı payı ödemeye devam edebilir. Bırdurumda o dönemdeki brüt asgari ücretin en az yüzde 3’ü tutarında olmalı katkı payı ödemeli. Dışarıdan ödeme seçeneğini tercih eden çalışan BES şirketine bu bilgiyi iletmek ve BES şirketinin banka hesap numarasını alarak, aylık düzenli katkı payı ödemek zorundadır. Bu seçenek sözleşmenin açık kalmasını, yürürlükte kalmasını sağlayarak, katılımcının başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarım korur. Katkı payı ödemeleriyle sistemdeki birikim artar. Sistemde geçirilen süre devlet katkılarının hak edilmesi için avantaj sağlar.
• İkincisi çalışanın katkı payı ödemediği, ancak sistemden de çıkmak istemediği durumda sözleşmesi ‘askıda’ kalabilir.
Bu durumda, çalışan ne zaman tekrar çalışmaya başlarsa veya dışarıdan ödemeye karar verir ise, sözleşmesi açık olarak onu bekleyecek demektir. Bu dönemde çalışanın tercih ettiği fonlar sistemde değer kazanmaya devam eder. Bu tercihin avantajı, katkı payı ödemediği halde, çalışanın başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarının korunmasıdır. Sözleşmenin ‘askıda’ kalması yani yürürlükte kalması, katılımcının devlet katkılarını hak etmek için gereken süreyi sistemde geçirmesini sağlar.
• Üçüncü olarak çalışan sözleşmesini sonlandırarak sistemden ayrılabilir. Bu durumda sistemdeki birikimlerini ve hak ettiği devlet katkılarını alarak sistemden çıkabilir. Ancak bu tercihte bulunan çalışan başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarını kaybeder. Eğer yeniden sisteme dahil olursa, sözleşmesi yeni baştan başlatılacak, devlet katkılarını hak etme süresi yeni sözleşmeye başlangıç tarihi olarak baz alınacaktır.
İŞ DEĞİŞİKLİĞİ
Çalışan iş değiştirdiğinde, yeni işvereninin OKS kapsamında olup-olmaması önemli. Yeni işveren OKS kapsamında değil ise, çalışan yukarıda işten ayrılma konusunda bahsedilen seçenekleri değerlendirir. Yani isterse sözleşmesine dışarıdan ödemeye devam edebilir, isterse sözleşmesini ‘askıda’ bırakabilir veya sözleşmesini sonlandırabilir.
45 yaşın altındaki her çalışan, yeni işvereni OKS kapsamındaysa, sisteme yeniden dahil edilecek. Bu kez yeni işverenin ve önceki işverenin aynı BES şirketine bağlı olup olmaması önem kazanıyor. Eski ve yeni işverenlerin bağlı olduğu BES şirketi farklı ise, çalışan yeni işverenin bağlı olduğu BES şirketinden aktarım talebinde bulunabilir. Aktarım talebinde bulunup-bulunmamak tamamıyla çalışanın tercihi. Çalışan önceki sözleşmelerinin hepsini veya bazılarını yeni işyerine aktarabilir. Bu durumda, yeni işverenin bağlı olduğu BES şirketine bilgi vererek aktarım talebini iletecek. Aktarım talebini alan BES şirketi EGM’den çalışanın sistemdeki sözleşmelerine dair bilgi alacak vc aktarım talebini yerine getirecek.
Çalışanın eski işvereni ve yeni işvereni aynı BES şirketiyle çalışıyorsa, çalışan yine BES şirketine bilgi vererek yeni işverenin bağlı olduğu emeklilik planına geçecek. Görüldüğü gibi OKS’de çalışan her iş değişikliği ve işten ayrılma durumunda, sistemdeki sözleşmelerini kendisi takip etmeli; takip etmese de kaybolan, yitip giden bir şey olmaz. Sözleşmesi ‘askıda’ bekler. Ancak sistemde çok fazla sözleşmesinin olması fonlarını takip etmesini güçleştirebilir, arada unutulan sözleşmeler olabilir.
SÖZLEŞME UNUTULURSA
Diyelim ki, çalışan işten ayrılma veya iş değişiklikleri sürecinde sözleşmesini unuttu. Bu durumda ne olacak?
Çalışanın en son yaptığı fon dağılım değişikliği ile fonları sistemde değer kazanmaya devam edecek. Ancak, emeklilik zamanı geldiği halde aranmayan, sistemden ayrılma talebinde bulunulduğu halde alınmayan, cayma hakkı kullanıldığı halde talep edilmeyen, vefat ve maluliyet durumunda sistemden alınmayan birikimler, 10 yıl hiç aranılmaz ise, unutulmuş varsayılarak, Merkez Bankası’na devredilecektir.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
