Neden swap yapıyorlar?
• Belirli dövizlere erişebilme yeteneği veya erişme güçlükleri,
• Değişken faizli fon sağlayabilme yeteneğine karşın, sabit faizli fon sağlamada karşılaşılan sorunlar,
• Belirli bir döviz üzerinden elde edilebilen ihracat ve diğer kredilerin varlığı ve farklı bir döviz cinsinden fon edinme zorunluluğu,
• Bazı piyasalarda erişilen vadelerin kısalığı,
• Firmaların farklı finans piyasalarında farklı kredi değerliliklerine sahip olmaları,
• Farklı fınansal piyasalarda kurumsal ve yapısal farklılıkların bulunması.
SON günlerde hayalımıza yeni bir finansal kavram girdi, ‘swap’ Önümüzdeki günlerde kesinlikle daha sık duyacağımız svvap nedir, swap anlaşması ne sağlar, hangi işlemlerde swap kullanılır gibi birçok soru gündemimize yerleşti, mayıs ayında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Katar ile yaptığı svvap hamlesi o günlerde konuyu manşetlere kadar taşımıştı. Konuyu yakından takip edemeyenler için hatırlatalım, TCMB Mayıs ayında Katar Merkez Bankası ile bir swap anlaşması imzaladı. Bu anlaşma ile iki ülke arasındaki svvap miktarı 5 milyar dolardan,
15 milyar dolar seviyesine yükseltildi. Yine aynı günlerde Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Türkiye’nin birden fazla ülkeyle swap anlaşması yapabileceğini ve yürütülen görüşmeler konusunda iyimser olduğunu açıklamıştı. Ardından haziran ayında Çin Merkez Bankası ile swap anlaşması yenilendi ve ilk fon kullandırımı yapıldı. Tüm bu gelişmeler önümüzdeki dönem svvap işlemlerinin artacağına ilişkin beklentileri kuvvetlendirdi. Ancak hemen belirtelim, swap sadece ülkeler ve Merkez Bankaları ile sınırlı bir işlem değil. Bugün dünyada ucuz kaynak bulma imkanı sunan svvap işlemlerini, ülkelerin yanı sıra uluslararası kurumlar, merkez bankaları, çokuluslu şirketler, yerel yönetimler, uluslararası fonlar, ihracatçı ve ithalatçı kuruluşlar ve bankalar da sıklıkla yapıyor.
SWAP NEDİR?
Birçoğumuz hala çağımızın finansman yöntemi svvap’ı yeterince tanımıyor. Bu yüzden isterseniz önce svvap nedir kısaca ona bakalım…
Svvap, finans dünyasında çok kullanılan ve iki tarafa finansal araçlarını takas etme imkanı sağlayan bir sözleşme. Dolayısıyla, svvap işlemleri de bu sözleşmelerden doğuyor. Svvap’m Türk Dil Kurumu’na göre kelime anlamı, ‘değiştirmek’ veya ‘takas etmek’. Özetle, finans dünyasında iki tarafın finansal araçlarını takas ettikleri bir sözleşme olarak tanımlanıyor. Bu sayede iki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde bir varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesi ortaya çıkıyor.
Günümüzde svvap’lar, döviz kurlarına, faiz oranlarına, hisse senedi endekslerine ve emtia fiyatlarına göre yapılabiliyor. Buna karşın birçok sözleşmenin aksine svvap’lar borsada değil tamamen tezgah üstü piyasalarda işlem görüyor. Günümüzde en yoğun kullanım alanları ise döviz ve faiz swap’ları.
AMAÇ RİSKİ AZALTMAK
Konuyla ilgili bir örnek vermek gerekirse, swap sayesinde beş yıllık sabit faizli borca sahip bir firma ile befizer ancak dalgalı faizli borca sahip bir firma birbirlerinin yükümlülüklerini değiştirebiliyor. Bu işlemlerin ana amacı ise faiz oranlan ile döviz kurlarındaki değişmeler sonucunda ortaya çıkan riski en aza indirebilmek.
Swap işlemleri farklı ürünlerle de yapılabiliyor. Daha önce de belirttiğimiz gibi faiz ve para (döviz) svvap’ları en yaygın olanlar. Bunun dışında daha az kullanılsa da para (döviz) opsiyon, geçişli, birleşik geçişli ve ikili para svvap’ları da var. örneğin, para svvap’larında işlem iki farklı para birimi arasında gerçekleştiriliyor. İki taraf belirlenen tutarda bir paranın başka bir para ile değiştirilmesi ve belirli bir süre sonunda değiştirilen anaparaların geri verilmesini içeren bir anlaşma imzalıyor.
Varlık swap’ları ise swap işlemlerinin risk yönetiminde bir yatırım aracı olarak kullanılmasına olanak sağlıyor. Sentetik bir varlık yaratmak için bir varlık ve bir svva’pm kombine edilmesiyle oluşuyor. Örneğin, aynı para birimi veya farklı para birimi üzerinden sabit faizli bir varlık, değişken faizli bir varlığa dönüştürülebiliyor.
Daha az tercih edilmesine rağmen dünyada borç-sermayc ve çapraz döviz swap’ları da kullanılıyor. Örneğin, borç-sermaye svvap’ı borç verenin alacağına karşılık kendisine ilgili ülkenin bir kurumunun hisse senedinin verilmesine imkan sağlıyor. Çapraz döviz swap’ı ise döviz swap’ının faiz swapı ile birlikte kullanımı sonucu ortaya çıkan diğer bir tür. Çapraz döviz svvap’larında farklı para birimleri ve farklı faiz yapısı üzerine (sabit veya değişken) borçlanan taraflar, diğer tarafın borcuna ilişkin anapara ve faiz ödemelerini yerine getirmek üzere anlaşıyor.
AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Swap işlemlerini, uluslararası kurumlar, merkez bankaları, çokuluslu şirketler, yerel yönetimler, uluslararası fonlar, ihracatçı ve ithalatçı kuruluşlar ve bankalar yapıyor. Dünyada ve Türkiye’de çok sayıda banka ticari müşterilerine swap işlemi imkanı sunuyor. Ancak bu işlem her firmaya uygun bir ürün değil. Örneğin, Akbank, svvap sözleşmelerinin döviz kurları ve faiz oranlarındaki dalgalanmalarm yarattığı riskten kaçınmak isteyen müşteriler için uygun bir ürün olduğuna dikkat çekiyor. Halkbank ise müşterilerini swap işlemlerinin avantajlı olduğu kadar dezavantajları bulunduğunu belirtip uyarıyor. Banka müşteriyle paylaştığı bilgi notunda swap’ın avantaj ve dezavantajları hakkında şu bilgileri veriyor:
“Kredi arbitrajı sayesinde işletmeler, fonlama maliyetlerini azaltabilir, etkin aktif ve pasif yönetimi sağlayabilir aynı zamanda farklı piyasalara erişim imkanına kavuşabilirler. Bunun yanında swap işlemleri sayesinde firmalar yeni kredi kullanma maliyetinin altında bir maliyetle yeni kaynaklara ulaşıp, farklı vadelerle sözleşme yapabilirler. Ayrıca ticari sırları korumaya imkan vermesi ve üstlenilmiş olan riskleri azaltıcı veya ortadan kaldırıcı etki yaratması da diğer artıları. Ancak unutmayın ki svvap kredi, faiz ve kur riskini tamamen ortadan kaldırmaz. Ayrıca resmi ve organize bir piyasasının olmaması, sözleşmelerin belirli bir standardının bulunmaması da göz ardı edilmemeli.”
ESİN ÇETİNEL
