Su ve sulama yatırımlarında hamle yılı

TÜRKİYE’NÎN en büyük yatırımcı kuruluşlarından olan Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü, 2021’de barajdan gölete yaklaşık 378 projeyi hayata geçirmeyi hedefliyor. Türkiye’nin su kaynaklarının korunması, yönetilmesi, geliştirilmesi ve gelecek nesillere eksiksiz olarak aktarılması çerçevesinde projeler üreten DSl’nin, 2021’de toplulaştırma ve sulamayı kapsayan sulama sektörü ödenek tahsislerinin 9.2 milyar TL, toplam yatırım bütçesinin 15.3 milyar TL olması öngörülüyor. DSİ Genel Müdür Vekili Kaya Yıldız’ın açıkladığı yatırım hedeflerine göre 2021’de 18 baraj, 72 gölet ve bent daha bitirilerek depolama sayısı bin 617’ye, kapasitesi yaklaşık 180 milyar hm3’e (hekto-metreküp) ulaştırılacak.

İçme suyunda 15 tesis bitirilerek toplam tesis sayısı 382’ye, temin edilecek içme suyu miktarı yıllık 4 bin 828,62 hm3’e çıkarılacak. Yatırım hedeflerine göre gelecek yıl 92 sulama tesisi daha tamamlanarak sulama tesisi sayısı 3 bin 313, sulamaya açılan saha 6 milyon 851 bin 324 hektar olacak. 44 toplulaştırma projesi daha bitirilerek, biten proje sayısı 307 adede, tescil edilecek alan ise 6 milyon 19 bin 144 hektara ulaştırılacak. 2021’de 137 adet taşkın tesisi daha bitirilerek tesis sayısı 10 bin 244’e yükseltilecek.

“BEREKETE BEREKET KATACAĞIZ”

2021 yılını su ve sulama yatırımlarında hamle yılı olarak gördüklerini söyleyen Kaya Yıldız, “Bu kapsamda bölgesel kalkınma projeleri olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Konya Ovası Projesi (KOP), Doğu Anadolu Projesi (DAP), Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) başta olmak üzere sulama yatırımlarını hızlandırarak verimli topraklarımızın bereketine bereket katacağız. Yusufeli Barajı’m tamamlamayı, ülkemize çok sayıda yeraltı barajı kazandırmayı ve GAP’ın ikinci büyük sulama barajı olan Silvan Barajı’nda aşama kaydetmeyi, acil içme suyu projelerini gerçekleştirmeyi hedefliyoruz. Bütçe dışı finansman modellerini de harekete geçirerek sulama yatırımlarında ivme yakalamak, ülkemizi su yatırımları şantiyesine çevirmek öncelikli hedefimiz” dedi. Hidroelektrik enerjide yapılabilir toplam potansiyelin 105.9 milyar kwh/yıl kısmının işletmeye alındığını belirten Yıldız, üretim potansiyelinin 2020 sonunda 110 milyar kwh/yıla, 2023’te 135 milyar kwh/yıla ulaştırılmasının hedeflendiğini kaydetti.

SULAMAYA BÜYÜK KAYNAK

DSİ’nin yatırım ödenekleri sermaye transferleri dahil olmak üzere 2020 sene başına göre 2.35 katma çıkarıldı. 2021 merkezi yönetim bütçesine göre DSİ’nin yatırım bütçesi 15.3 milyar TL olarak öngörüldü. DSİ Genel Müdür Vekili Yıldız, tahsis edilen ödeneklerle DSİ yatırım programında yapımına devam edilen projelerin önceliklendirile-rek vatandaşın hizmetine sunulacağını kaydetti. Yıldız’ın verdiği bilgiye göre, 2021-2023 dönemi Orta Vadeli Mali Plan’da (OVMP) ilan edilen yatırım teklif tavanları kapsamında DSÎ’nin sulama sektörü ödenek tahsisleri toplamı (kamulaştırma hariç sulama ve toplulaştırma) 2021 için 9.2 milyar TL, 2022 için 9.18 milyar TL, 2023 için 11.69 milyar TL olarak öngörüldü. Üç yıllık kamulaştırma hariç sulama ve toplulaştırma ödenekleri toplamı 30 milyar 67.8 milyon TL olarak belirlendi.

Yıldız, 2019’da 52 bin 527 hektar alanın sulamaya açıldığını, böylece kümülatif sulama net alanının 2019 sonunda 6 milyon 642 bin 527 hektara ulaştığını vurguladı. 2020 üçüncü çeyreğine kadar 11 bin 694 hektar alanın daha sulamaya açıldığını, yılın son çeyreğinde 39 bin 612 hektar alanın sulamaya açılmasının hedeflendiğini belirten Yıldız, böylece 2020 sonunda sulamaya açılanan alan büyüklüğünün 6 milyon 693 bin 833 hektara ulaşmasının öngörüldüğünü kaydetti.

“SIKINTI YAŞANMADI”

Yıldız, Covid-19 salgın sürecinde suyun sağlıklı yaşam için öneminin bir kez daha görüldüğünü, suya bağlı gıda güvenliği ve arzının en önemli konu haline geldiğinin altını çizdi. Covid-19 salgınının dünyayı olduğu gibi Türkiye’yi de etkilediğini ifade eden Yıldız, bazı şantiyeler kapanıp, bazı işlerde yavaşlama olsa da Türkiye’nin güçlü su altyapısı sayesinde yaşanan kuraklığa rağmen tarımda, içme suyunda ve enerji üretiminde bir sıkıntı yaşanmadığını söyledi. Yıldız, bu yıl baraj sayısının 876’ya, gölet ve bent sayısının 651’e yükseltilerek depolama kapasitesinin 178 bin 369 hm3’e çıkarıldığını vurguladı. Bu yılsonu itibarıyla 18 adet içme suyu ve atık su tesisinin bitirilmesiyle tesis sayısının 367’ye, temin edilen içme suyunun yıllık 4 bin 722 hm3’e ulaştırılmasının hedeflendiğini kaydetti.

Yıldız, 81 il için hazırladıkları İçmesu-yu Eylem Planları ile illerin 2040,2050 ve 2071 yıllarına kadar içme suyu ihtiyaçlarının karşılanması hedefleri doğrultusunda memba kalitesinde içme suyu temin çalışmalarının devam ettiğini dile getirdi. Bitirilen tesislerle 45 milyon kişiye yıllık 4.5 milyar metreküp içme kullanma suyu temin edildiğini söyleyen Yıldız, 2023 sonuna kadar bu miktarın yılda 5 milyar metreküpe ulaşmasının planlandığım kaydetti.

“ANKARA RAHATLAYACAK”

Ankara’nın asırlık rüyası olan ve 31.5 km ile Türkiye’nin en uzun içme suyu tünelini içinde barındıran Gerede sistemini tamamladıklarını vurgulayan Yıldız, “Gerede sistemi sayesinde Ankara’ya yıllık 226 milyon metreküp su aktarılacak ve 2050’ye kadar su problemi yaşanmayacak. Kilis Yukarı Afrin Barajı, Gaziantep Düz-bağ ve Konya Mavi Tünel Içmesuyu Projeleri ise hizmete aldığımız diğer projelerden bazıları. Ayrıca Samsun 19 Mayıs, Denizli, Trabzon, Çanakkale, Nazilli, Milas ve İzmir Karaburun İçme-suyu, Çorum Koçhisar 2. Merhale,

Hakkâri-Yüksekova ve daha birçok yerde içme suyu yatırım çalışmalarımız devam ediyor. İnşa edilen atık su tesisleriyle günlük 236 bin metreküp atık su arıtılarak tarımsal sulamada kullanılabilecek şekilde yeniden kullanıma sunuldu. Bu rakamı 2023’te 750 bin metreküpe çıkarmayı hedefliyoruz” dedi.

DSl’den yapılan açıklamaya göre kurum tarafından anlık izlemesi yapılan 374 adet depolamalı tesiste aktif doluluk oranı yüzde 35.2 düzeyinde. Türkiye’de depolamalı tesislere gelen suyun yaklaşık yüzde 60’ı kar erimesinden kaynaklanmakta olup, akımlar Mart-Haziran aralığında gerçekleşiyor. Akımlar, Mart ayı itibarıyla ortalamanın üzerine çıkarak doluluk oranlarını artırıyor. DSl’nin açıklamasına göre şimdilik barajlar yeterli seviyede olup, ihtiyaçları karşılama noktasında bir sıkıntı olduğu düşünülmüyor.

“BÜYÜK TASARRUF SAĞLANDI”

Yıldız, 2020’nin Türkiye’de kurak bir yıl olarak geçmesine rağmen sulamalarda çok ciddi bir sıkıntı yaşanmadığını ve birliklerin sulama sezonlarını başarıyla tamamladığını kaydetti. Sulamada modern şebekeye geçerek büyük tasarruf sağladıklarını vurgulayan Yıldız, “Hizmete açılan alanlarda, borulu şebekeyle sulanan arazimizi yüzde 6’dan yüzde 30’lara çıkardık. İnşa halindeki yeni projelerde bu oran yüzde 94. Sulama yatırımlarıyla beraber yürüttüğümüz arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri projelerinde 2020 itibarıyla toplamda yaklaşık 4.5 milyon hektar alanda toplulaştırma tescil çalışmaları tamamlandı. Arazi toplulaştırma projelerinde 2023 hedefimiz 8.5 milyon hektar” dedi. 2020 sonu itibarıyla sulama tesisi sayısının 3 bin 221’e çıkarılacağını ve sulamaya açılan alanın 6.7 milyon hektar olacağını bildiren Yıldız, 31 adet toplulaştırma projesi daha bitirilerek proje sayısının 263 adede, tescili yapılan toplulaştırma sahasının 4.76 milyon hektara ulaşacağını kaydetti.

Dünya Bankası finansmanı ile Sulama Modernizasyonu Projesi kapsamında su tasarrufu sağlamak ve suyun daha ekonomik kullanılması amacıyla sulamalarda kapalı sistem rehabilitasyonu çalışmalarını başlattıklarını vurgulayan Yıldız, toplam 50 bin 781 hektar alana sahip bu projelerin İsparta Atabey, Manisa Alaşehir, Konya Ereğli Ivriz Sol Sahil ve Yozgat Boğazlıyan Uzunlu sulamaları olduğunu kaydetti. Yıldız, yurt içi ve dışında tarımsal sulama, içme-kullanma suyu ve yeraltı suyu seviyelerinin tespiti ve izlenmesi için araştırma ve rasat amaçlı su sondaj kuyusu açma faaliyetlerini devam ettirdiklerinin de altını çizdi.

İKİ BÜYÜK PROJE İLERLİYOR

Yıldız, bölgesel gelişim projelerinden GAP’ın toplam sulama alanının 1 milyon 58 bin hektar olup sulamaya açılan alan oranının yüzde 55’e yükseltildiğini vurguladı. GAP’ta sulama projelerinin en önemli bölümü olan ana kanalların büyük bir kısmının tamamlandığını dile getiren Yıldız, GAP tamamlandığında sulama-enerji ve içme suyu faydası olmak üzere milli ekonomiye yıllık toplam 6.7 milyar dolar katkı sağlanacağını ifade etti. GAP’tan sonra en büyük sulama yatırımı olma özelliği taşıyan ve Konya’nın su rüyasını gerçekleştirmek için uygulamaya konulan KOP’un ise kilit tesisi olan Mavi Tünel Projesi’nden ovaya su aktarılmaya başlandığını aktaran Yıldız, KOP tamamlandığında milli ekonomiye yıllık 1.6 milyar dolar katkı sağlanacağını kaydetti.

TAŞKIN KORUMA YATIRIMLARI

iklim değişikliğine bağlı şiddetli yağışlarla birlikte daha önce yaşanmamış büyüklükte taşkınlar oluşabildiğine dikkat çeken Yıldız, bu yılsonunda tamamlanmış olacak 150 adet taşkın koruma tesisiyle beraber biten taşkın koruma tesis sayısının 10 bin 107’ye ulaşacağını söyledi. DSİ ve Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından Erken Uyarı Sistemi geliştirilerek uygulamaya konulduğunu belirten Yıldız, “Bu yıl yaşanan Adana, Bursa, Rize Çayeli ve Giresun taşkınlarında olduğu gibi makine ve iş gücü imkânlarımızla gerekli müdahale ve yapısal tedbirleri de içeren taşkın kontrolü ve koruma çalışmaları yapılıyor. Bir taşkın afeti meydana geldiğinde hızlı bir koordinasyonla makinalarımız yakın bölgelerden anında afet bölgesine ulaştırılıyor. Taşkın zararlarını en aza indirmek için Türkiye genelinde idari imkânlarla sadece 2020’de 188 adet toplu makineli çalışma başlattık. 2021 ’de ise 175 adet toplu makinalı çalışma yapılmasını planladık. Bunun yanında yukarı havzalarda erozyon kontrol çalışmaları, yukarı havzalarda baraj, gölet, tersip bendi, sel kapanı ve taşkın geciktirme yapıları inşası gibi ihaleli işlerimiz ise devam ediyor” dedi.

DSİ’nin 2021’de bitirmeyi hedeflediği bazı projeler

• Kozcağız Barajı
• Gemlik Büyükkumla Barajı Tamamlaması ve Havza İletim Hattı
• Ödemiş Rahmanlar Barajı İkmali
• Ballıkaya Barajı Gövde Tamamlama
• Bergama-Musacalı Barajı
• Afşar Hadimi Barajı
• Başköy Barajı İkmali
• Gökpınar Barajı
• Pamukluk Barajı İkmali l.Kısım
• Ambar Barajı
• Kuruçay Barajı
• Adalı Barajı
• Şırnak Kavşaktepe Barajı İkmali
• Şırnak Uludere, Ballı Barajları Tamamlama
• Erzincan-Turnaçayırı Barajı
• Antalya-Finike Kapıçay Göleti İkmali
• Giresun-Alucra Barajı İkmali
• Kars-Arpaçay Koçköy Göleti
• Bursa Gemlik İçmesuyu İsale Hattı
• Ödemiş-Rahmanlar İçmesuyu
• Hakkari Yüksekova İçmesuyu Tesisleri
• Afyonkarahisar Sandıklı İlçesi İçmesuyu Tesisleri
• Afyonkarahisar-Sandıklı İçmesuyu Arıtma Tesisi
• Afyonkarahisar Çay ve Bolvadin İçmesuyu Arıtma Tesisi İkmali
• Rize Civar Yerleşimler 2. Kısım İçmesuyu İsale Hattı
• Artvin İçmesuyu İsale Hattı
• Artvin İçmesuyu Arıtma Tesisi
• Kırşehir-Çiçekdağı İçmesuyu İsale Hattı 1. Kısım
• Burdur İçmesuyu İsale Hattı
• Van Civar Yerleşimler İçmesuyu İsale Hattı

Su paylaşımı yok

Geçtiğimiz günlerde Türkiye ile Katar arasında imzalanan anlaşmalar arasında yer alan Türkiye-Katar Su Yönetimi Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı çok konuşuldu. Katar’la su yönetimi konusunda nasıl bir işbirliği yapılacağı merak uyandırdı. Tarım ve Orman Bakanlığından konuya ilişkin yapılan yazılı açıklamada söz konusu zaptın, su kaynakları yönetimi, kaynakları koruma ve geliştirmeyi kapsadığı belirtilerek, iki ülkenin birbirinden su temini, su nakli, suyun paylaşılması ve benzeri hususları içermediği bildirildi. Tarım ve Orman Bakanı Dr. Bekir Pakdemirli konuya ilişkin yaptığı bir açıklamada, Katar’ın yatırımcı veya işletmeci olduğu DSİ ile ilgili bir çalışmanın şu an için olmadığını, bütçe dışında kaynak yaratılması noktasında özel olarak Katar üzerinden yapılan bir çalışma olmadığını ifade etmişti. Pakdemirli, Katar’ın Türkiye’de değil, Türkiye’nin Katar’da su yönetimi konusunda çalışmalar yapacağını vurgulamıştı.

“Barajlarımız depreme dayanıklı”

Türkiye’nin deprem bölgesinde bulunduğunu vurgulayan Yıldız, geçmiş yıllarda çok sayıda deprem olduğunu, barajların bu depremlerden etkilenmediğini kaydetti. 2020’de de ülke olarak iki büyük deprem ve çok sayıda artçı yaşandığını dile getiren Yıldız, “Elazığ merkezli deprem sonrasında illerdeki barajlarda yapılan incelemelerde barajlarımızda bir olumsuzluk tespit edilmedi. Ülkemizin su potansiyelinin yüzde 30’una sahip olan Fırat ve Dicle Havzası’nda çok sayıda büyük baraj bulunuyor. İzmir depremi sonrasında yapılan incelemede de bölgedeki barajlarda bir olumsuzluk tespit edilmedi. Yani, barajlarımız depreme dayanıklı, sağlam yapılar” diye konuştu.

Ekonomiye 3.7 milyar TL katkı

2020’de aralarında Kars Barajı, Reyhanlı Barajları ve Tahtaköprü Barajı yükseltmesi, Bayburt Demirözü ve KOS1-2-3 sulamaları, Hatay İçmesuyu sulamaları Arıtma Tesisi projelerinin de bulunduğu toplam 3.1 milyar TL’ye mal olan sekiz tesisin açılışı yapıldı. Bu tesislerle 891 milyon metreküp su depolanacak, 182 bin 250 dekar arazi sulamaya açılacak, 35 milyon metreküp içme suyu temin edilecek. 1 Aralık itibarıyla DSİ’nin, toplam maliyeti 33.5 milyar TL olan 100 milyon TL üstü 15,100 milyon TL altı 416 olmak üzere toplam 431 tesisi açılışa hazır. Bu tesislerle 11.2 milyar metreküp su depolandı, yıllık 498 milyon metreküp içme suyu sağlandı, günlük 609 bin 700 metreküp su arıtıldı, 830 bin 450 dekar arazi sulu tarıma açıldı, 1 milyon 759 bin 740 dekar alanda toplulaştırma yapıldı, yıllık 4 milyar 120 milyon kWh hidroelektrik enerji üretildi, ekonomiye yıllık 3.7 miyar TL katkı sağlandı.

“Su tasarrufu çalışmaları iki yönlü”

DSİ Genel Müdürlüğü, su tasarrufu konusundaki çalışmalarını iki kalem altında topluyor. Su arzının artırılması ve su talebinin azaltılmasına yönelik tedbirler olarak isimlendirilen bu çalışma kalemleri ile iklim değişikliğinin etkilerinin daha az hissedilmesine yönelik uyum faaliyetleri yürütülüyor. Su arzının artırılmasına ilişkin tedbirler kapsamında depolama kapasitesi artırılmaya çalışılıyor. Bu doğrultuda gelecek su ihtiyaçlarını belli oranlarda garanti altına alacak baraj ve göletler inşa ediliyor. Atık su arıtma çalışmalarıyla da arıtılan suların tekrar kullanıma sunulması vesilesiyle su arzının arttırılmasına katkı sağlanıyor. Su talebinin azaltılması çerçevesinde ise suyun tüketicisine ulaşması esnasında ortaya çıkan kaybın önlenmesine yönelik faaliyetler yürütülüyor. Türkiye’de ve dünyada suyun en çok tüketildiği tarım sektöründe su kaybının önüne geçen modern sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması için yoğun mesai harcanıyor. Türkiye’de suyun yüzde 74 ile tarım sektöründe sulamada kullanıldığını vurgulayan Yıldız, bu alandaki su tasarrufunun büyük önem taşıdığını söyledi. 2000’li yılların başından itibaren modern sulama tekniklerinin tüm sulamalarda kullanılması yönünde büyük bir atılım yapıldığını kaydeden Yıldız, “2003 öncesinde modern sulama oranı yüzde 6 seviyesindeyken bugün bu oran yüzde 28’e yükseltildi. 2023’de yüzde 48’e yükseltilmesi hedefleniyor” dedi.

HÜLYA GENÇ SERTKAYA