İsrail doğalgazı
İsrail doğalgazının dünyaya Türkiye üzerinden ihracı için dört Türk firması teklif verdi. Uzmanlar İsrail tarafının en ekonomik çözüm olması nedeniyle sonunda Türkiye seçeneğini kabul edeceğini düşünüyor…
TÜRKİYE petrolde yüzde 92, doğalgazda yüzde 98 oranında dışa bağımlı. 2014 için 50-55 milyar dolar arasında bir toplam enerji faturası hesaplanıyor. Son dönemde 50 dolar seviyelerinin altına kadar düşen petrol fiyatı sayesinde enerji faturasının 2015’te 10-15 milyar dolar arasında azalması bekleniyor. Buna karşın enerjide dışa bağımlılık karşısında Türkiye elini güçlendirmeye çalışıyor. Doğalgaz ve petrol tedarik ettiği kaynakları çeşitlendirmeyi ve bu sayede pazarlık gücü kazanmayı hedefliyor. Türkiye’nin 20 milyon ton civarında olan ham petrol ithalatında ilk üç ülkeyi sırasıyla Irak, İran ve Suudi Arabistan alıyor.
Doğalgazda ise geçen yıl 50 milyar metreküpe yaklaşan ithalatta aslan payı yüzde 58 ile Rusya’ya ait. İkinci sırada yüzde 19 ile İran gelirken, Azerbaycan ve Cezayir’in tedarikteki payları yüzde 9 ile eşit oranda. Bunun dışında Nijerya’dan yüzde 3 ve spot piyasalardan LNG olarak yüzde 2 civarında bir tedarik söz konusu. Doğalgaz fiyatı Türkiye ekonomisi için hayati önemde. Çünkü üretilen elektriğin fiyatı büyük ölçüde bu hammaddenin fiyatına göre belirleniyor. Elektriğin yarısı doğalgaz santrallerinden sağlanıyor. Örneğin bu yıl ithal edilecek doğalgaz miktarının 2014’e göre, yüzde 9.6 artışla 52.2 milyar metreküpe ulaşacağı hesaplanıyor. Tahminlere göre, Rusya’dan Batı Hattı ve Mavi Akım boru hatları üzerinden 20 milyar metreküp doğalgaz ithal edecek olan BOTAŞ, İran’dan 10, Azerbaycan’dan ise 6.6 milyar metreküplük ithalat yapacak. BOTAŞ ayrıca, Cezayir ve Nijerya’dan toplamda 5.6 milyar metreküp sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) alacak. Ayrıca özel sektör tedarikçileri de Batı Hattı’ndan 10 milyar metreküp gaz ithal edecek.
YENİ KAYNAK ARAYIŞI
Petrol ve doğalgazda yurtiçinde arama ve üretim faaliyetleri de bir yandan devam ediyor. Diğer yandan Türkiye mevcut tedarikçilerine yenilerini eklemeye ve kaynak çeşitlendirmeye büyük önem veriyor. Son dönemde Kuzey Irak başka bir ifadeyle Kürt petrolünün öne çıktığı görülüyor. Ancak son dönemde doğal-gazla ilgili olarak Türkiye’yi ilgilendiren önemli bir rezerv keşfi söz konusu. İsrail’in Leviathan bölgesinde keşfedilen gaz, son 10 yılın en büyük rezervi olarak biliniyor. Aslında gündeme daha önce gelmiş olmasına rağmen iki ülke arasındaki gergin ilişkiler, o dönemde konunun bir ölçüde arka planda kalmasına neden oldu. Oysa enerji analistlerine göre, konu halen sıcaklığını koruyor. Türkiye en uygun alternatif olma özelliğinden bir şey kaybetmiş değil.
İsrail’in liman kenti Hayfa açıklarındaki Leviathan bölgesinde 2010’da keşfedilen sahada yaklaşık 1.1 trilyon metreküplük rezerv olduğu tahmin ediliyor. Leviathan sahasındaki bu gazın hangi yoldan Avrupa’ya ihraç edileceğiyle ilgili tartışmalar sürüyor. İsrailli Delek ve ABD’li Noble Energy şirketleri tarafından keşfedilen sahada henüz üretime geçilmiş değil. Üretime geçilmesi için yaklaşık 3.5 milyar dolarlık bir yatırıma ihtiyaç var. Finansman kredisi bulunması için gazı alacak ülkeyle bir alım kontratı yapılması gerekiyor.
“EN UYGUN SEÇENEK”
Enerji analistlerine göre, son dönemde iki ülke arasındaki siyasi gerginliklere rağmen İsrail gazının dünyaya taşınmasında Türkiye seçeneği halen en uygun, en ekonomik ve karlı yöntem. İsrail gazının dünyaya taşınmasındaki senaryoları ve Türkiye seçeneğini değerlendiren The Bosphorus Energy Club Başkanı Mehmet Öğütçü, Leviathan sahasından 10 milyar metreküp civarındaki bir miktarın 2018’den itibaren ihraç edilebileceğini söylüyor. Öğütçü, gazın deniz dibinden 3 bin mil derinlikte olduğunu ve çıkarılması için de 3.5 milyar dolarlık bir üretim yatırımı yapılması gerektiğini belirtiyor.
“Bu yatırım için uluslararası finans bulmaları lazım” diyen Öğütçü’ye göre, gazı kimin alacağının bilinmesi lazım. Alım sözleşmesi olmadan bankalar kredi vermez. İsrail, uluslararası kredi kuruluşları ve bankalarla görüşmeler yapıyor. Çalışmalar sonucunda çevre ülkeler içinde üretilen doğalgazı peşin parayla almaya en uygun ülkenin Türkiye olduğu ortaya çıkıyor. Bankacılar Türkiye seçeneğinde ısrar ediyor. Türkiye’den Turcas, Zorlu, Enerji-sa ve Enka firmalarının İsrail tarafına ortak bir teklif sunduğunu ifade eden Mehmet Öğütçü’nün verdiği bilgiye göre, Türk firmaları, İsrail tarafıyla fiyat pazarlığı yaptı. Anlaşma olması durumunda gaz alım kontratını imzalamayı teklif ettiler.
İsrail’de daha önce alternatif bir seçenek olarak dile getirilen ve çıkarılan doğalgazm LNG’ye dönüştürülerek Mısır üzerinden taşınmasının mümkün olmadığını savunan Öğütçü buna gerekçe olarak 2018 yılından itibaren piyasaya çok büyük LNG oyuncuları girecek olmasını gösteriyor. Bu ülkeler arasında Avustralya, Tanzanya ve Angola’yı sayıyor.
“BİZE İHTİYAÇLARI VAR
İsrail’de katıldığı bir konferans sonrasında İsrail Enerji Bakanı ve ekibiyle üç saate yakın bir beyin fırtınası yaptıklarını vurgulayan Öğütçü, sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Tel Aviv’de yaptığımız görüşmede İsrail tarafına rezervin abar-tılmaması gerektiğini söyledim. Leviat-han’dan ihracata ayrılabilecek 10 milyar metreküp gaz var. İkinci olarak İsrail hükümeti, sahada çalışma yapan yatırımcı şirketlere çok ağır şartlar ileri sürüyor. Ağır yükümlülükler nedeniyle bu firmalar finansman bulamıyor. Ayrıca İsrail başta zannediyordu ki, dünyada herkes elini kolunu açmış bu gazı almak için sırada bekliyor. Aksine dünyada arz fazlası yaşanacak. Türkiye gibi gaz talebi sürekli artan ve bedelini de peşin ödeme gücü olan başka bir ülkenin olmadığını söyledim. Mesajımız iyi anlaşıldı.”
“LİSANS İPTAL EDİLDİ”
İsrail gazı için yoğun çalışmalarını sürdüren isimlerden biri de Damnus Enerji Yatırım A.Ş Yönetim Kurulu Başkanı Nusret Cömert. Uzun yıllar Shell’de üst düzey yöneticilik yapan Cömert, Doğu Akdeniz’deki enerji politikalarını çok yakından takip eden bir isim. Cömert, şirketinin İsrailli ortağı Alon Holding ile İsrail’de lobi çalışmaları yapıyor. Ekonomik olarak Türkiye’yi bypass edecek bir çözümün iyi olmayacağım İsrail tarafına sürekli anlattıklarını ifade eden Cömert, Türkiye’nin en fizibiLseçenek olduğuyla ilgili yaptıkları ikna çalışmalarından olumlu tepkiler almaya başladıklarını dile getiriyor. Cömert’e göre, Leviathan gazının hangi ülke veya ülkelere ulaşacağıyla ilgili henüz karar verilmiş değil. Cömert, İsrail otoritelerinin monopol oluşumu nedeniyle Leviathan sahasının işletme hakkını kazanan Delek/Noble konsorsiyumunun lisansını geçtiğimiz günlerde iptal ettiğine dikkat çekerek, lisanslama yapısının yeniden belirleneceğini belirtiyor.
“LOBİ YAPIYORUZ”
Keşfin başlangıcında Güney Kıbrıs’ta yüzer LNG gibi seçeneklerin ön planda olduğunu hatırlatan bakat zaptı imzalandı. Şu anda Mısır hem İsrail hem de Güney Kıbrıs Rum yönetimiyle üçlü toplantılar yaparak ön plana geçmeye çalışıyor. Güney KıNusret Cömert’e göre, sonraki aşamada Mısır seçeneği ön plana çıktı. Mısır ile İsrail arasında mutabrıs da aynı şekilde Yunanistan ile birlikte İsrail ve Kıbrıs gazını Akdeniz’de inşa edilecek bir derin deniz boru hattı ile Yunanistan üzerinden Avrupa pazarlarına ulaştıracak seçenek için bastırıyor. Damnus Enerji ise Israilli ortağı Alon Holding ile birlikte İsrail gazının Akdeniz’de inşa edilecek bir derin deniz boru hattı yardımıyla Türkiye’ye ve Avrupa’ya taşınması için lobi yapıyor.
“EN UCUZ GAZ OLACAK”
Cömert’e göre, Türkiye seçeneği kabul edilirse, boru hattı Akdeniz’de tamamen deniz altında Leviathan sahasından Kıbrıs sularından geçerek Türkiye’ye ulaşacak. En derin deniz derinliği 2450 metre, boru hattının uzunluğu ise yaklaşık 500 kilometre olacak. Türkiye’de Mersin, Ceyhan ya da İskenderun’da karaya çıkarak ana iletim hattına bağlanacak. İsrail gazı, Türkiye’ye diğer tüm kaynaklara göre, çok daha ucuz bir tedarik imkanı verecek. Ayrıca Avrupa’ya sa. tılacak gazdan alınacak transit geliri önemli bir ekonomik fayda sağlayacak.
Türkiye gaz ihtiyacının yüzde 83’ünü Rusya, İran ve Azerbaycan’dan alıyor.
Bu ülkelerden alınan doğalgazın ortalama fiyatı yaklaşık ortalama 442 dolar seviyesinde. Irak’ın kuzeyinden ve İsrail’den gelecek doğalgazın bin metreküpünün fiyatının ise BatU 350 dolar olacağı tahmin ediliyor.
İsrail gazı için Türkiye seçeneğini değerlendiren Turcas Petrol CEO’su Batu Aksoy ise, dünya gaz rezervinin yüzde 40’mı barındıran ülkelerin Türkiye’nin yakın komşuları olduğunu vurguluyor. Bu nedenle, Türkiye’nin önümüzdeki dönem bu kaynakları daha fazla kullanması ve bu doğalgazı daha ucuza getiriyor olması lazım. Kuzey Irak, Doğu Akdeniz, Türkmenistan, Azerbaycan, Rusya ile Mavi Akım’m kapasitesinin artırılması gibi seçeneklerin çok iyi değerlendirilmesi gerekiyor.
“MALİYET KATLANIR”
Uluslararası Strateji ve Güvenlik Araştırmaları Merkezi (USGAM) Direktörü Dursun Yıldız, İsrail gazının Türkiye seçeneği yerine Akdeniz’den geçirilmesi yani Güney Kıbrıs seçeneğinin kabul edilmesi durumunda maliyette ciddi bir artış olacağını hesaplıyor. Yıldız’a göre, Türkiye seçeneği olmaz ise maliyet 7-8 milyar euro’yu aşacak.
