AVM’lerde Küçük Esnaf ve Zanaatkârlar Devri Başlıyor

Esnaf birliklerinin 1990’lı yıllardan beri beklediği perakende yasa tasarısı sonunda Meclis’e geldi. Tasarı yasalaşırsa, AVM’ler semt çarşıları gibi küçük esnaf ve zanaatkârlara ev sahipliği yapacak. Ancak sektör uzmanları uygulamadaki zorluklara işaret ediyor…

ÇALIŞAN nüfusun yaklaşık yüzde 16’sını istihdam eden, 200 milyar TL’yi aşkın cirosuyla ülkenin en önemli sektörlerinden biri kabul edilen perakendenin uzun süredir beklediği ‘Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı’ geçtiğimiz hafta Meclis gündemine taşındı. Tasarı AVM yatırımcılarını yakından ilgilendirmekle birlikte esas olarak perakende işletmeleri ile esnaf, sanatkar, üretici ve tedarikçilerin birbirleriyle olan ilişkilerine dair içerdiği düzenlemelerle dikkat çekiyor.

Perakende piyasasını izlemek ve başvuru süreçlerini yönetmek üzere PER-BIS (Perakende Bilgi Sistemi) adlı bir veri tabanı kurulması, işyeri açma ve çalışma ruhsatlarının merkezileştirilmesi, zincir mağaza ve büyük mağazaların üretici ve tedarikçilerine yansıttığı belli maliyetlerin yasaklanması, outlet satışların sıkı bir düzene kavuşturulması, esnaf ve kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel meslek mensuplarına raf tahsisi gibi organize perakendecilerin ticari yaşamlarını derinden etkileyecek pek çok yeni düzenleme; öngören tasarı, şimdiden pek çok hükmüyle tartışma yarattı.

BİNDE 2’Sİ AYRILACAK

En dikkat çekici düzenlemelerden biri olarak ise tasarının 12’inci maddesinin 2’nci fıkrasında yer alan hükmü göstermek mümkün. Buna göre, AVM’lerde geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri icra edenlere kiraya verilmek üzere, toplam satış alanının en az binde 2’si oranında yer ayrılacak. Tasarının yasalaşması halinde bu hüküm gereği olarak, AVM’lerdeki dünyaca ünlü markaların yanında yorgancı, şapkacı, telkari veya nalbur mağazalarıyla karşılaşmak mümkün olacak. Gerek AVM’ler gerekse meslek birlikleri bu hükmü olumlu bulsalar da mesafeli yaklaşıyor.

Şu anda Türkiye’de 333 tane aktif AVM bulunuyor.

Bunların toplam kiralanabilir alanı 9.5 milyon metrekare. 2014-15 döne-‘ M minde planlanmış ve inşaat halinde 95 yeni projenin bu sayıya ilave olması bekleniyor. 2014 yılında 27 tanesinin sektöre eklenmesiyle toplam kiralanabilir alan 1.5 milyon metrekare artacak. Bu hesaplamayla bu yılın sonunda yaklaşık 11 milyon metreka relik toplam kiralanabilir AVM alanı olacağı söylenebilir. Tasarının bu haliyle yasalaşması halinde toplam 22 bin metrekarelik AVM alanının geleneksel mesleklere ve zanaatlara ayrılması gerekecek.

“TİCARİ BAŞARILARI TARTIŞILIR”

Perakende sektörünün büyüklüğü ve büyüme hızı, uzun süredir böylesi bir yasanın gerekliliğine işaret ediyordu. Bu amaçla yola çıkılarak bugüne kadar perakende sektörünün düzenlenmesiyle ilgili üç yasa taslağı hazırlandı. Bu taslaklar tartışma konusu olsa da sonuca ulaşmadı. Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı, bu sefer bakanlık olarak perakende ticaret sektöründe yaşanan sorunları dikkate alarak, önceki hazırlık süreçlerinden farklı bir yol izlediklerini belirtiyor. Ancak tasarı çok sayıda yenilik içerdiği için bir dizi kafa karışıklığını da beraberinde getiriyor. Bunlardan biri yasanın 12’inci maddesinin 2’nci fıkrasında adı geçen ‘kaybolma ya yüz tutmuş meslekler’ ifadesi.

Alışveriş Merkezleri Yatırımcıları Derneği (AYD) Başkanı Hulusi Belgü, bu mesleklerin aslında AVM’ler için hiç de yabancı olmadığım belirtiyor. Geleneksel ebru, telkari, bakır işleme, hat gibi sanatların yanı sıra, yöresel kıyafetler, müzik ve müzik aletleri, süs eşyaları benzeri malzemelere AVM’lerde çok çeşitli etkinliklerde yer verildiğini söyleyen Belgü, “Ancak bu tarz sanatların ve malzemelerin ticari başarılarını tartışmak lazım” diyor. AVM’lerde olduğu gibi ticari başarı için yüksek görsellik, kalite, hizmet standartlan gibi değerlerin önemine vurgu yapan Belgü şöyle devam ediyor:

“Geleneksel sanatların uygulandığı ürünlerin I ve geleneksel malzemelerin satışlarından elde edilecek gelirin sanatçının emeği dahil bu satış alanının tüm giderlerini karşılamasının yanı sıra mekan kirasını da ödeyebiliyor olmasını gerektiriyor.”

“KİRALARIN ALTINDAN KALKAMAZLAR”

Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) Başkanı Bendevi Palandöken de Bengü’ye benzer şekilde bir ticari başarı kaygısıyla AVM’lerde yer alacak esnaf ve zanaatkarların AVM kiralarının altından kalkamayacağını söylüyor. “Esnaf, metrekaresi 150 dolar civarında olan kiraları veremez” diyen Palandöken, bunun için bir yönetmelik çıkarmak gerektiğini belirtiyor. Kaybolmaya yüz tutmuş mesleklere ayrılan yerlerin rayiç kira bedelinin dörtte birinden fazla olamayacağı yönündeki maddenin ise fayda sağlayabileceğini belirten Palandöken, yılladır yasayı beklediklerini hatırlatarak, “Öte yandan ne olursa olsun, sonunda bir yasa olsun” diyor.

ODALAR YASAYA MESAFELİ

AVM’lere uygun mesleklerin belirlenmesi ve mağaza açacak esnafın bulunması da diğer tartışma konuları. Tasarıda söz konusu mesleklerin, ilgili üst meslek kuruluşunun görüşü alınarak bakanlıkça belirleneceği ve ilan edileceği belirtiliyor. Ancak meslek odaları bu konuda karamsar.

İstanbul Yorgancı, Hallaç ve Çeyizci-ler Esnaf Odası Başkanı Nazmi İnce, mesleğin en önemli sorununun usta bulmak olduğunun altını çiziyor. Tasarıyla gelen düzenlemeyi olumlu bulan İnce, öncesinde mesleği yaşatmak için farklı destek ve teşvikler gerektiğini savunuyor. İnce, şöyle devam ediyor: “En büyük sorunumuz çırak bulamamak. Perakende yasası ile AVM’lere mağaza açılmasına yönelik teşvik tabii ki önemli. Ancak yeni ustalar yetişmezse, bu tür teşvikler işe yaramayacaktır. Bizim devletten öncelikle beklediğimiz şey, meslek eğitimleri konusunda destek.”

İstanbul Umum Ağaç işleri Sanatkarları Odası Başkanı Metin Öz-menç ise, AVM’lerde yer alma fikrine daha mesafeli. Oda olarak organize perakendenin, esnaf ve zanaatkarlara büyük zarar verdiğini, bu nedenle AVM’lerde yer almayı çok istemediklerini belirtiyor. Özmenç, AVM’lere uygun meslekler de olabileceğini, ancak bu durumda da bu meslekleri icra edenlerin AVM kiralarının altından kalkamayacağını savunuyor.

UYGULANMASI ZOR

Carousel AVM Genel Müdürü Özkan Şenyüz de tasarının kaybolmaya yüz tutmuş mesleklerle ilgili olan maddesinin uygulanabilirliğine şüpheyle bakan isimlerden. Şenyüz, kimi AVM’lerin böyle bir alan ayıramayacağı, ayıranların ise AVM’ye uygun meslekler bulmasının zor olacağı görüşünde.

Sektörün deneyimli isimlerinden KDM Danışmanlık Kurucusu Murat izci de yasanın esnaflara faydalı, iyi niyetli pek çok hükmünün bulunduğu görüşünde olsa da, uygulamada sıkıntılar çıkabileceğini savunuyor. Kiralama hizmeti de veren izci, esnaflara yer tahsisi konusundaki hükümlerin uygulanmasının mağaza karmasını renklendireceğini söylese de esnafların zorla AVM’ye alınamayacağının altını çiziyor, izci sözlerini şöyle sürdürüyor:

“AVM’lerde mağaza açabilecek toplamda ancak 450-500 marka saymak mümkün. Genel olarak mağaza karmalarında yüzde 80 bilinen markalara, yüzde 20 ‘no-name’ mağazalara yer veriliyor. Dolayısıyla birbirine yakın AVM’lerde çok benzer markalar var. Yani marka sayısının artması gerekiyor. Bu nedenle bu madde AVM’lere bir farklılık getirmesi açısından fayda sağlayacaktır. Ancak uygulanabilirliği tartışılır. Çünkü bu zorlamayla olacak bir şey değil. Bahsi geçen meslekler AVM’lerde olmayı tercih etmezlerse, yapacak bir şey yok. Bu meslekleri yaşatmak için, vergi muafiyeti gibi teşviklerin daha faydalı olacağına inanıyorum.”