BES’ten malülen emekli olmak…

BİRLEŞMİŞ Milletler’e göre 3 Aralık, Dünya Engelliler Günü olarak kabul ediyor. Engellilerin toplumda görünür hale gelmesi, daha rahat bir yaşam sürmeleri, haklarının farkında olmaları amacıyla dünyanın her yerinde engelliler ile ilgili etkinlikler düzenleniyor. Böylece toplumdaki engellilerin günlük hayatta yaşadıkları zorlukların sona erdirilmesi, topluma uyum sağlamaları hedefleniyor. Bu yolda oldukça yavaş yol alınsa da özellikle şehirlerde gitgide daha fazla düzenleme yapıldığı, toplumların daha kucaklayıcı olmaya başladığı gözleniyor.

Ülkemizde Ulusal Engelli Veri Tabanı’nda kayıtlı 2,5 milyon engelli bulunuyor. Diğer taraftan nüfusun yaklaşık yüzde 10’un değişik oranlarda engelli olduğu, buna göre de 8,5 milyon dolayında bir engelli nüfusundan söz ediliyor. Engelliler arasında işsizliğin yüzde 70’lere ulaşması, Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) engellilerin varlığını daha da azaltacak bir etki yaratıyor. Halbuki engellilerin daha fazla bakım gelir ihtiyacı var.

BES’te engelliler için özel düzenlemeler olup-olmadığına dair zaman zaman sorular geliyor. Sisteme girerken, engelliler için herhangi bir özel düzenleme bulunmuyor. Engelliler de herkes gibi sisteme girdiklerinde yüzde 25 devlet katkısı alıyorlar ve emeklilik için sistemde 10 yıl kalıp, 56 yaşını bitirmeleri gerekiyor. Sistemde tanımlanan haklarını engelsiz vatandaşlarla eşit şartlarda kullanıyorlar. Peki, engellilik hali sisteme girdikten sonra meydana gelmiş ise ne olacak? Bu durumda da 10 yılı tamamlama ve 56 yaşını bitirme şartının yerine gelmesi gerekiyor mu?

SİSTEME GİRDİKTEN SONRA ENGELLİLİK

Sisteme girdikten sonra herhangi bir kaza, hastalık gibi nedenle engelli olanlar, Sosyal Güvenlik mevzuatına göre malülen emekli olabilecek şartları taşıyorlar ise BES’ten de malülen emekli olabiliyorlar. Burada OKS’liler ile bireysel emeklilik katılımcıları arasında şöyle bir fark bulunuyor: Gönüllü BES tarafındaki katılımcılar maluliyetini belgelemek ve istenen prosedürleri yerine getirmek için ekstra çaba gösteriyorlar. Halbuki Otomatik Katılım Sistemi’ndekiler (OKS) zaten halen iş hayatının içinde oldukları için oluşan engellilik hali nedeniyle Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yönlendiriliyorlar ve gerekli şartları taşıyanlar SGK’dan malulen emekli olabiliyor. Dolayısıyla OKS’den de emekli olmak için ekstra belge ve rapor hazırlamakla uğraşmıyorlar. Ancak burada bir parantez açmak gerek:

Çalışanlar SGK’dan malülen emeklilik hakkı kazandığı halde, isterse OKS sözleşmesine dışarıdan katkı payı ödeyerek sistemde kalmaya devam edebilir. Yani SGK’dan malülen emekli olanlar OKS’den de hemen emekli olmak zorunda gibi bir durum yok.

Aynı şey gönüllü bireysel emeklilik tarafındaki engelliler için de söz konusu. Katılımcılar engelli olmalarına rağmen isterlerse sistemde kalmaya ve katkı payı ödemeye devam edebilirler.

MALÜLEN EMEKLİLİK ŞARTLARI

Bireysel Emeklilik Sistemi’nden malülen emekli olma şartları, SGK mevzuatına uygun olarak düzenleniyor. Çalışma gücünü veya meslekte kazanma gücünü yüzde 60 oranında kalıcı olarak kaybettiği Sağlık Kurulunca tesbit edilenler malul sayılıyor. Gönüllü BES’te de çalışsın veya çalışmasın, çalışma ve meslekte kazanma gücünü en az yüzde 60 oranında kalıcı olarak kaybettiğini tam teşekküllü kamu hastanelerinden alınacak bir raporla tespit ettiren katılımcılar, malülen emeklilik için bireysel emeklilik şirketine müracaat edebiliyor. Bunun yanında maluliyete neden olan hastalığa ilişkin hastane raporu ve maluliyete neden olan bir kaza ise kaza tutanaklarının kayıtları bireysel emeklilik şirketince talep ediliyor.

MALÜLEN EMEKLİLİK NE SAĞLIYOR?

ister gönüllü bireysel emeklilik tarafında, isterse de OKS tarafında olsun, malülen emeklilik talebi kabul edilenler, sistemden hem kendi birikimlerini, hem de devlet katkılarının tamamını alarak ayrılabiliyorlar. Yani sistemde 10 yılı tamamlamayı ve 56 yaşın bitmesini beklemiyorlar. Diğer yandan malülen emekli olanlar sistemde kaç yıl kalmış olursa olsunlar, birikimlerinin getirileri üzerinden sadece yüzde 5 stopaj ödüyorlar.

MALÜLEN EMEKLİ OLANLAR

Her ne kadar sisteme girerken, katılımcıların maluliyetine dair bir kayıt tutulmasa da sistemden, malulen emekli olanların sayısını tespit etmek mümkün. EGM tarafından tutulan kayıtlara göre Gönüllü BES tarafında 30 Kasım 2021 itibariyle 1216 katılımcı sistemden malulen emekli olarak toplamda 31,6 milyon lira tutarında ödeme almış. OKS tarafında ise 302 katılımcı, sistemden malulen emekli olarak 1,4 milyon lira tutarındaki birikimini geri çekmiş. Malulen emekli olanlar için kişi başı ortalama ödemeler gönüllü BES tarafında 26 bin lira civarında iken, OKS tarafında kişi başı ortalama ödeme 4,6 bin lira civarında. OKS’deki ödemelerin bu kadar düşük görünmesinin nedeni, sistemin henüz beş yıllık olması ve birikimlerin aylık brüt asgari ücretin yüzde 3’ü civarındaki kesintilerle sağlanması. Sistemde geçirilen zaman uzadıkça, zor zamanlar için tasarruf edilen birikimler de çoğalarak gerçekten ihtiyaç karşılayacak seviyeye gelecektir.

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ