Bütçe dengede, işsizlik yatay

Bütçe dengesi, ekonominin en güçlü parametresi. İlk dokuz aylık performans 2015 yılı hedefinin tutacağını gösteriyor. Buna karşın yatay seyreden işsizlik ‘katılık’ olarak görüldüğü için risk olmayı sürdürüyor.

SEÇİME az bir zaman kala piyasalarda olumlu hava var. Olumlu havanın en büyük nedeni dış gelişmeler. FED’in faiz artışının 2016 yılı baharına bile sarkabileceği konuşuluyor. Diğer yandan Çin ekonomisinin beklendiği gibi kötü olmadığıyla ilgili veriler ve Avrupa Merkez Bankası’mn parasal gevşeme adımları olumlu havaya katkıda bulunuyor. îç piyasalarda dolar ve faizde gevşeme eğilimi sürerken borsa cephesinde yeni sermaye girişleri yaşanıyor.

İlk yarıda beklentilerin üzerinde gelen ekonomik büyüme moral verdi. İkinci yarıda ise yavaşlamanın beklentilerden daha az olacağına dair sinyaller de var. Temmuz ayı sanayi üretimi bu açıdan bir öncü gösterge olmuştu. Makro göstergeler arasında en olumlu performans ise uzun süredir bütçe dengesiyle ilgili. Birbiri ardına gelen seçim dönemine rağmen bütçe disiplini eylül ayında da devam etti. 2015 yılının ilk dokuz ayında sağlanan performans yılsonu hedefinin ulaşılabilir olduğunu gösteriyor. Diğer yandan temmuz dönemi işsizlik verisi ise yatay seyrin korunduğunu gösteriyor. Uzmanlar, bütçede sağlanan disiplinin bozulmadan sürdüğünü belirtirken, işsizlik konusunda biraz temkinli. Keza ekonominin düşük büyüme ihtimalinin artmasının işsizlik verilerine olumsuz yansıması bekleniyor.

VERGİ GELİRİ ARTTI

Maliye Bakanlığı, 2015 Eylül ayı ve Ocak-Eylül dönemi bütçe uygulama sonuçlarını açıkladı. Buna göre, merkezi yönetim bütçesi, eylülde 14.1 milyar TL açık verdi. Eylülde bütçe gelirleri, geçen yılın aynı ayma göre yüzde 11.5 artarak 33.8 milyar TL, bütçe giderleri ise yüzde 21.2 artarak 47.9 milyar TL olarak gerçekleşti. Faiz hariç bütçe giderleri de geçen yılın aynı ayma göre yüzde 19 artışla 41 milyar 559 milyon TL oldu. Eylül ayında vergi gelirleri tahsilatı, geçen yılın aynı ayma göre yüzde 12.6 artarak, 29 milyar 542 milyon TL’ye yükseldi. Aynı dönemde genel bütçede vergi dışı gelirler ise yüzde 4.3 azalarak 3 milyar 17 milyon TL’ye geriledi.

Ocak-Eylül döneminde ise bütçe gelirleri, geçen yılın aynı dönemine göre, yüzde 13 artışla 354.2 milyar TL, bütçe giderleri yüzde 13 artışla 367.7 milyar TL oldu. Geçen yılın Ocak-Eylül döneminde 11 milyar 930 milyon lira açık veren merkezi yönetim bütçesi, bu yılın aynı döneminde 13 milyar 462 milyon lira açık verdi. Aynı dönemde faiz dışı fazla da 31 milyar 303 milyon lira olarak gerçekleşti.

İŞSİZLİKTE YATAY SEYRE DEVAM

TÜİK verilerine göre, işsizlik oranı temmuz döneminde (ha-ziran-temmuz-ağustos) geçen yılın aynı dönemine göre değişim göstermeyerek yüzde 9.8 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde, tarım dışı işsizlik oranı aynı düzeyde kalarak yüzde 12 olarak gerçekleşti. 15-24 yaş grubunu içeren genç işsizlik oranı 0.1 puanlık artış ile yüzde 18.3 oldu. Mevsim etkilerinden arındırılmış işsiz sayısı bir önceki döneme göre 2 bin kişilik azalış ile 3 milyon 96 bin olarak gerçekleşti. İşsizlik oranı ise değişim göstermeyerek yüzde 10.4 oldu.

“YAVAŞLAMA VERGİYİ VURABİLİR”

Türk Ekonomi Bankası (TEB) Başekonomisti Selim Çakır, bütçede harcamaların öngörülenin üzerinde olmasına karşın, gelirlerin de bunun üzerinde gerçekleşmesi sayesinde hedefin tutacağını söylüyor. Çakır’a göre, bütçede şu an için sorun yok. Ancak harcamalarda personel ve transfer giderlerinde artış dikkat çekiyor. Harcamalardaki baskı kalıcı olabilir. Bu yıl aftan gelen gelirler vardı. Örneğin temmuz sonu itibariyle Sosyal Güvenlik Kurumu’nun af gelirleri 5 milyar TL, Eylül ayı itibariyle af kaynaklı vergi gelirleri ise 7 milyar TL oldu. Sonuçta bu af gelirleri seneye olmayacak. Ayrıca önümüzdeki dönem ekonomide yavaşlamayla beraber gelirlerde düşüş görülebilir. 2016 için bütçe açığının milli gelire oranının yüzde 2’nin üzerinde olması bekleniyor.

işsizlikte ise bariz bir artış olmadığını savunan Çakır, ekonomik büyümenin işsizlik rakamlarına gecikmeli yansıdığını, bu nedenle son çeyrekte bir yavaşlama olursa işsizliğin artabileceğini öngörüyor.

“OLUMLU SİNYAL”

Finansbank Başekonomisti Deniz Çiçek ise, eylül ayında harcamaların yüksek kaldığını, bunun sebebinin emekli aylıklarının erken ödenmesi olduğunu söylüyor. Ayrıca borç geri ödemesindeki takvimden kaynaklanan bir faiz artışı olduğunu belirtiyor. Bu nedenle toplam 6 milyar TL’lik bir ek harcama olduğunu dile getiriyor. Çi-çek’e göre, bu durum bir defalık olduğu için bütçe performansı üzerinde endişe verici bir etki yaratmaz. Vergi gelirlerinin artması ilk yarı iç talebin canlılığıyla ilgili olumlu bir sinyal anlamına geliyor. Bütçe dengelerinde bozulma yok ve disiplin sürüyor. Bütün makro göstergelerin içinde en olumlu seyreden gösterge olmayı sürdürüyor. İşsizlik oranının yatay seyrettiğine dikkat çeken Deniz Çiçek, ilk yarıda büyümenin beklentilerin üzerinde olması nedeniyle işsizlikte kötüleşme olmadığını ancak diğer yandan bu yılın son çeyreği için bu açıdan bir risk bulunduğunu belirtiyor.

“ÜÇÜNCÜ ÇEYREKTE YAVAŞLAR”

A&T Bank Ekonomisti Ayşe Özden, ilk dokuz aydaki bütçe performansının 2015 yılsonu hedefinin rahatlıkla yakalanacağına işaret ettiğini belirtiyor. Özden’e göre, detaylara bakıldığında vergi gelirlerinde yıllık bazda yüzde 4 artış dikkat çekiyor. Bu yavaşlama eylül ayında seçim nedeniyle öne çekilen talebin etkisinin azaldığını gösteriyor. Ayrıca eylül ayı verilerine göre yüzde 21 oranında azalan kurumlar vergisi gelirleri, şirket bilançoları üzerindeki TL’nin değer kaybı baskısının devam ettiğini gösteriyor. Önümüzdeki dönemde 11 milyar TL’lik ek bir bütçe açığı bizi bekliyor.

Ayşe Özden, temmuzda işgücü istatistiklerinin büyüme cephesindeki yavaşlamanın etkilerini gösterdiğini belirterek şunları söylüyor: “Öncü göstergeler özellikle kapasite kullanım oranı, güven endeksleri ve sanayi üretimi yılın üçüncü çeyreğinde büyümenin beklentilerin altında kalacağına dair sinyal veriyor. İstihdam yaratımı üzerindeki risklerin önümüzdeki dönemde de devam edeceğini söyleyebiliriz.”