Çiğ Süt Fiyatları ve Üretimi

Çiğ süt fiyatları son bir yılda üç kez zamlandı. Geçen yıl Nisan ayında 2.8 TL olan çiğ süt fiyatları haziran ayında 2.90, Ekim ayında 3.20, Aralık ayında 4.7, 2022 nisan ayında 5.7, 2022 Mayıs ayında da 7.5 TL’ye yükseldi. Çiğ süt fiyatlarındaki bu artış adeta baş döndürdü. Bu fiyatların raflara yansıması da gecikmedi. Perakende noktalarında ambalajlı sütün fiyatı 18 TL’yi geçti. İşin kötü tarafı ise fiyatlardan ne üretici ne sanayici ne de tüketici memnun. Sorun sadece fiyatların yüksekliği değil. Daha büyük bir sorun kapıda. Piyasada sağmal ineklerin kesime gitmeye başladığı konuşuluyor.

Sağmal ineklerin tekrar kesime gitmemesi için özellikle üreticinin desteklenmesi gerekiyor. Peş peşe açıklanan fiyatlara rağmen üretici maliyetleri halen yüksek. Özellikle yem ve enerji maliyetlerinin aşağı çekilmesi gerekiyor.

Süt Üretimi Arttı

2007 yılında Türkiye’de 12 milyon ton çiğ süt üretimi yapılıyordu. Alınan tedbirlerle hem hayvan sayısı artırıldı hem de verime bağlı olarak üretim artışı yaşandı. Bugün çiğ süt üretiminde dünyanın sayılı ülkelerinden biri haline geldi. Türkiye 23 milyon tonun üzerindeki süt üretimiyle dünyanın en büyük sekizinci, Avrupa’nın ise en büyük üçüncü süt üreticisi konumunda yer alıyor. Türkiye hayvan varlığını da geçen sürede her yıl artırdı. Son 10 yılda hayvan varlığı yüzde 41 artarken, sağmal inek varlığı ise yüzde 60 artış gösterdi. Buralardaki artış, süt sanayisine de Yansımış. Süt ürünlerindeki artış oranı ise yüzde 55’ler seviyesinde.

Ulusal Süt Konseyi ve Ambalajlı Süt ve Süt Ürünleri Sanayicileri Derneği (ASÜD) Başkanı Harun Çallı, konsey olarak başta yem fiyatları olmak üzere piyasayı yakından takip ederek üreticinin maliyetlerini hesapladıklarını söylüyor. Bu hesaplamalara göre bir tavsiye fiyatı ortaya koyduklarını belirten Harun Çallı, şu bilgileri veriyor: “Konsey olarak bizim hesaplamalarımıza göre süt yemi son beş yıl içinde dört kattan fazla arttı.

Özellikle son altı aylık süre zarfında başta kurdaki hareketlere ve Rusya-Ukrayna arasındaki gerilime bağlı olarak yem fiyatları, önemli ölçüde artmış durumda. Benzer artışlar kaba yem tarafında da var. Öte yanda enerji ve petrol fiyatlarındaki artışla çiğ süt üretim maliyetini etkileyen diğer önemli unsurlar. Bunun bir sonucu olarak üretimde sürdürülebilirliği sağlamak, üreticilerimizi artan maliyetlere karşı korumak adına Ulusal Süt Konseyi olarak çiğ süt tavsiye fiyatı güncelleniyor. Avrupa’da baktığımız zaman da benzer bir durum söz konusu. Avrupa’da bazı ülkelerde çiğ süt fiyatları son bir yılda yüzde 40’ın üzerinde artmış durumda.”

Maliyetin Yüzde 70’i Yem

Hayvansal üretim maliyetlerinin yaklaşık yüzde 70’lik kısmının yemden oluştuğunu vurgulayan Harun Çallı, “Yem maliyetleri sürdürülebilir hayvancılık için belirleyicidir. Ülkemizde yem fiyatlarındaki yükseklik, üretim maliyetlerindeki payına bağlı olarak üreticimizi en çok zorlayan unsur. Buna bağlı olarak çiğ süt fiyatlarında yaşanan artış, doğası gereği raftaki ürüne yansıyor. Süt üreticilerimizin maliyetlerindeki artış, market raflarına pahalı ürün olarak yansıyor. Bu durumda sorunu kaynağında çözmek, kamu marifetiyle üreticilerimize sabit fiyattan yem temini gibi üreticilerimizin maliyetlerini düşürecek tedbirler almması gerekiyor” diyor. Fiyatlarda baskının uzun vadede çözüm olmadığını belirten Harun Çallı, su değerlendirmeyi yapıyor:

“Ülkemizde sosyal bir devlet anlayışı olarak, son ürünün fiyatını baskılamak benimsenmiştir. Fakat baskılanan fiyatlar bir süre sonra hızla yükselerek, gerçek yerini bulmakta veya üreticinin zarar etmesine, sonrasında da üretmekten vazgeçmesine neden olmaktadır. Ortaya çıkan hasarın ise telafisi maalesef mümkün olamamaktadır. Üreticinin ayakta kalıp, üretime devam etmesi için destekleme priminin makul oranlarda istikrarlı biçimde belirlenmesi şarttır. Üreticiye verilen destek miktarının sürekli değişiklik göstermesi ve geç ödenmesi, çiftçinin sağlıklı bir maliyet hesabı yapmasını da zorlaştırmaktadır. Fiyatın serbest piyasa koşullarında üretici, sanayici, raf dengesi içerisinde oluşması gerekmektedir.”

Eylem Planı Şart

Türkiye Süt. Et. Gıda Sanayicileri ve Üreticileri Birli ği (SETBİR) Yönetim Kurulu Başkanı İsa Coşkun da yaptığı değerlendirmede pandemi ile geçen son iki yıl içinde ana maliyetlerin yüzde 100-200 aralığında arttığını dikkat çekiyor. îsa Coşkun, maliyetlerin iyileştirilmesi gerektiğini vurgulayarak, şu değerlendirmeyi yapıyor:

“Son iki yıl içinde, dünyada yaşanan pandemi koşullarının getirdiği olumsuz ticari ve ekonomik etkilerin yanında ham madde, ambalaj, enerji ve nakliye maliyetleri, orijin fiyatlardaki artışlara ve kur artışlarına bağlı olarak yükselmiş, Rusya-Ukrayna savaşı ile bu durum daha da fazla tetiklenmiştir. Bu dönemde uluslararası enerji fiyatlarındaki yükseliş ve konjonktürel durumlardan kaynaklı olarak enerji, ambalaj, akaryakıt maliyetlerinde yüzde 100-200 arasında değişen artışlar gerçekleşmiştir. Diğer yandan döviz kurlarındaki yükselişten dolayı canlı hayvan ithalatı yapılması, besilik materyal alımı, çiftliklerin sürü yenilemesi ve yeni yatırım girişimleri zorlaşmaktadır. Bu dönemde inek kesimlerinde de artış meydana geldiği gözlemlenmektedir.

Çiğ süt üreticisinin üretimine devanı edebilmesi için süt-yem paritesinin 1.3 oranında olması beklenmektedir. 1 Mayıs tarihinden itibaren uygulanan 7,5 TL/lt çiğ süt alım fiyatı, paritevi bu seviyelere yakınlaştırmış, ama yukarıda bahsedilen diğer maliyet kalemlerinin de iyileştirilmesi gerekmektedir. Özellikle son iki yılda yasanan tarımsal girdi (gübre, tohum, elektrik, mazot, doğalgaz, finansman, döviz gibi) maliyetlerindeki çok yüksek artışların üreticiler üzerindeki yükü giderilmelidir. Bu dönemde gıda ve ham madde fiyatlarındaki artışları giderecek konjonktürel destek mekanizmaları geliştirilmelidir.”

Sağmal İnek Kesimi Görmedik

Peynirci Baba Satış ve Pazarlamadan Sorumlu Yönetim Kurulu Üyesi Burak Keskin, süt sektörünün hem sanayici hem de perakendeci ayağında faaliyet gösteriyor. Süt ve süt ürünleri satışı yapan Peynirci Baba markasına ait 136 şube bulunuyor. Peynirci Baba tesislerinde günlük 200 ton süt işleyen Burak Keskin, her gün süt üreticileriyle temas halinde. Sahada süt tedarikiyle ilgili bir sıkıntı yaşamadıklarını belirten Keskin, çiğ süt fiyatlarındaki artışları tüketiciye anında yansıtmadıklarını dengede tutmaya çalıştıklarını belirtiyor.

Tüketicinin de bunun farkında olduğunu belirten Keskin, “Birçok satış noktasında günlük tonajlar düşerken bizim satış noktalarımızda tonaj artışı yaşadık. Bu fiyat kalite dengesine bağlıyoruz” diyor. Keskin, süt üreticilerinin sağmal inekleri kesime gönderilmeye başladığına dönük iddialarla ilgili olarak da “Biz her gün sahadayız. Bu tür söylentiler bizim de kulağımıza geliyor. Ama birebir şahit misiniz derseniz biz henüz ineğini kesime gönderen bir üreticiyle karşılaşmadık. Henüz şahit olmadık” diyor.

Şemsi BAYRAKTAR / Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Başkanı
“Yem piyasasına müdahale edilmeli”

Son yıllarda süt üreticileri, düşük çiğ süt fiyatları ile yem başta olmak üzere ciddi oranda artan girdi fiyatları arasında sıkışmış, çareyi ya işletmesini küçültmekte ya da hayvanlarını elden çıkarıp sektörden çıkmakta bulmuştur. Son bir yılda mısır silajı fiyatları yüzde 148, süt yemi fiyatları yüzde 131, saman fiyatı yüzde 117, yonca fiyatı ise yüzde 108 arttı. Üreticilerimizi sektörden küstürmemek, üretimden koparmamak ve sektöre tutunmalarını sağlamalıyız. Aksi durumda üreticilerimizi geriye döndürmemiz mümkün olmaz.

Üretimin sürdürülebilirliğini sağlamak için en az 1,5 olarak belirlenen çiğ süt/yem paritesinde dengeyi sağlayacak tedbirler alınmalıdır. Hayvancılık destekleri artarak devam etmelidir. Sürekli artan yem fiyatlarına radikal tedbirler alınmalı, yem piyasasına müdahale edilmelidir. Bu kapsamda yemde de akaryakıtta uygulanan eşel mobil sistem gibi bir sistem hayata geçirilmeli, üreticilerin yeme gelen zamlar nedeniyle mağdur olmaları ve belirlenen pariteden sapmalar önlenmelidir.”

Kamil ÖZCAN / Türkiye Damızlık Sığır Yetiştiricileri Merkez Birliği Başkanı
“İneklerin kesime gittiği görülüyor”

Süt, en önemli temel besin kaynağıdır. Doğumdan ölüme kadar kullandığımız stratejik ürünlerden biridir. Bir kilo süt deyip geçmeyin. Bir kilo sütün etkisi oldukça yüksektir. Büyük bir endüstridir süt sektörü. Üreticisinden sanayicisine, tüketiciye uzanan yolda birçok sektörü de lokomotiflik yapar. Yem, nakliye, perakende noktaları milyonlarca insanın sadece besin kaynağı değil, aynı zamanda geçim kaynağıdır. Bu nedenle bir kilo süt üreten üreticinin para kazanması ve üretimden çekilmemesi gerekir. Çiğ süt fiyatlarını Ulusal Süt Konseyi belirliyor. Çiğ süt fiyatlarını konsey belirlememeli, belirli bir sisteme bağlayarak otomatik belirlenmeli. Şu anda çiğ süt fiyatları 7.5 TL. Henüz üretici bu fiyattan tahsilat yapmadı.

Arada yeme zam geldi. Bu nedenle otomatik bir sistem kurulmalı ve maliyet artışlarına bağlı olarak süt fiyatları belirlenmeli. Şu dönem, sütün en bol olduğu dönem. Biz üreticiler normalde fazla sütlerin süt tozu yapımında kullanarak çekilmesini talep ederdik bakanlıktan. Ancak şu anki durumda fazla süt yok. Bu da ineklerin kesime gittiğini gösteriyor. İnek kesime gidince buzağı da doğmaz. Bu da hayvan sayısında düşüşe neden olur. Sadece süt değil, et sektörü de uzun vadede zarar görür. 7.5 TL’lik fiyat açıklandığında süt yem paritesi 1.3 idi. Bu kötünün iyisi. Ancak şu anda l.lJe gelmek üzere. Olması gereken ise 1.5. Yani bir kilo süt satıp bir buçuk kilo yem alabiliyor olmamız lazım. Bu denge sağlanmaz, bir çözüm bulunmaz ise üreticinin işi gerçekten zor.