Döviz depo işlemleri, karşılık oranı ve ROM
Döviz depo faizi nedir?
Döviz depo işlemleri, geçici bir süre için dövize ihtiyacı olan bankalar ile döviz fazlası olan bankalar arasındaki yapılan işlemlerdir. Merkez Bankası ise bu işlemlerin garantörlüğünü yapar. Dövize ihtiyacı olan bankalar Merkez Bankası’nın belirlediği faizlerden işlem yapma imkanına sahiptir. Diğer bir deyişle Merkez Bankası bankalara daha düşük faizlerle likidite sağlayabilir. Bankalar da daha düşük faizlerde borç alarak, sıkıştıkları durumlardan daha rahat bir şekilde borçlanabilir.
Böylece ekonomik canlılık açısından küçük bir müdahale olsa da, ekonomiyi rahatlatmak adına yapılan bu geçici müdahale, TL üzerinde baskıyı azaltabilir. Nitekim mart ayında Merkez Bankası, böyle bir müdahale gerçekleştirdi. Dolar bazında faizler yüzde 7.5’den 4.5’e, euro bazında faizler yüzde 6.5’ten 2.5’e indirildi.
Zorunlu karşılık oranı nedir?
Zorunlu karşılık oranı ya da munzam karşılık; mevduat kabul eden bankaların bu mevduatlara karşılık Merkez Bankası’nda bulundurmak zorunda oldukları mevduatların oranıdır. Bu oran Merkez Bankası tarafından belirlenir. Bu oranın çıkarılma amacı öncelikle, bankaların iflas riskinden korunmasıdır. Ancak şimdi likidite kontrolü için daha çok tercih edilmekte. Eğer bankalar fazla (atıl) rezerve sahip değilse zorunlu karşılık oranı artırıldığında verdikleri kredileri geri çağırırlar. Bu durum ise para arzının azalmasına neden olur. Yani piyasada para azalır.
Zorunlu karşılık oranı düşürüldüğünde ise zorunlu karşılıkların bir kısmı kullanılabilir rezerv şekline dönüşür; bu da bankaların kredi tabanını artırır. Yani kredi verebilme imkanını artırır. Bankaların kredi tabanının genişlemesi de para arzının artmasına neden olur. Bir örnekle açıklarsak Merkez Bankası eğer bu oram hem TL, hem de döviz cinsinden yüzde 10 olarak belirlerse; bankalar 100 TL için 10 TL, 100 dolar için 10 dolar, 100 euro için 10 euro ayırıp TCMB’ye yatırmak zorundadır.
Rezerv opsiyon mekanizması nedir (ROM)?
Bankaların TL cinsinden zorunlu karşılıklarının belirli bir oranının döviz ve altm cinsinden tutulmasıdır. Merkez Bankası, rezerv opsiyon oranı (ROO) ve rezerv opsiyon katsayısını (ROK) değiştirerek ekonomiye müdahale edebilir. TCMB’de Türk Lirası zorunlu karşılık tesis etmesi gereken bankalar, mevcut uygulama çerçevesinde karşılık tutarının en fazla yüzde 60’lık kısmını döviz olarak tutabilir, imkanın tamamından yararlanmak isteyen bir banka, tutmak zorunda olduğu Türk Lirası zorunlu karşılıkların ilk yüzde 40’lık dilimi karşılığında bu dilim için belirlenen 1.4 ROK ile hesaplanan TL tutar karşılığı döviz yatırmak zorundadır. Sonraki her yüzde 5’lik dilim için ise sırasıyla 1.8, 2.1, 2.3 ve 2.4 katsayıları kullanılarak benzer şekilde bir hesaplama yapılır.Dolayısıyla 100 TL zorunlu karşılığın 60 TL tutamdaki kısmını döviz cinsinden tutmak isteyen bir bankanın, 99 TL değerinde dövizi TCMB nezdinde bulundurması gerekir. Benzer şekilde TCMB’de TL zorunlu karşılık bulundurması gereken bir banka, mevcut uygulama çerçevesinde bu tutarın en fazla yüzde 30’luk kısmını altm olarak tutabilir.
İmkanın tamamını kullanmak isteyen bankalar, bu tutarın ilk yüzde 20’lik dilimi için belirlenen 1.2 ROK ile hesaplanan TL tutar karşılığında altm yatırır. Sonraki her yüzde 5’lik dilim için ise sırasıyla 1.7 ve 2.2 ROK kullanılarak hesaplanan TL karşılığında standart altm TCMB’de tesis edilir.
