Dünyadan Başarılı İş Modeli İnovasyonu Örnekleri

“İş modeli” ile ilgili literatürde çeşitli tanımlar yer alıyor. En basit haliyle açıklamak gerekirse, bir firmanın iş modeli, o firmanın işini nasıl yaptığıyla ve gelirini nasıl elde ettiğiyle ilgilidir.

Yeni iş modelleri geliştirme konusunda dünyanın öncü ülkeleri arasında ABD yer alıyor. Türkiye’de bugün gördüğümüz iş modellerinin çoğu aslında ABD’de geliştirilmiş ve cesur girişimciler tarafından ülkemize transfer edilip başarıyla yerelleştirildi.

Örneğin, ABD’de 20 yıl önce geliştirilen “platform business” iş modelinin Türkiye’ye transfer edilmesi sonucunda, Yemeksepeti.com, Gittigidiyor.com gibi girişimler hayatımıza girdi. Diğer yandan, Türkiye’de geliştirilip yurtdışına transfer edilen ve küresel ölçekte başarıya ulaşan iş modeli sayısı ise maalesef çok az. iş modeli inovasyonu konusunda ülkemizin performansının yükselmesi için öncelikle yurtdışındaki başarılı örneklerin ilham kaynağı olarak incelenmesinde büyük yarar görüyorum. Bu nedenle bu ayki yazımda, yenilikçi iş modeli geliştirip uygulama riskini almış ve sonrasında başarıya ulaşmış şirketlerden örnekler paylaşmak istiyorum.

IHava yolunu gerçek anlamda “halkın yolu” yapmayı başarmış olan İrlanda merkezli Ryanair: Avrupa havacılık sektöründe 1997 yılında başlayan deregülasyon süreci ile kendini “ekonomik havayolu” olarak konumlandırdı. Ryanair, yolcunun taşınması haricinde diğer her türlü hizmeti (bagaj, uçağa önce binme hakkı, su ve benzeri ikramlar) isteğe bağlı ve ekstra ücretle sunarak tek yön uçak bileti fiyatını 5-10 Euro gibi seviyelere düşürmeyi başardı. 1984 yılında kurulan Ryanair, bugün filosundaki 372 uçağı ile Avrupa kıtası içerisinde en çok sayıda yolcu taşıyan havayolu şirketi haline geldi. Türkiye’de Pegasus Havayolları, Ryanair iş modeline benzeyen bir modelde hizmet veriyor.

Günlük araç kiralama hizmeti veren şirketlere alternatif olarak ortaya çıkan ABD merkezli ZipCar: 2000 yılında faaliyetlerine başlayan ZipCar, geleneksel araç kiralama şirketlerinden farklı olarak bir üyelik sistemi geliştirdi ve bu sisteme üye olan müşterilere saatlik araç kiralama hizmeti sunmaya başladı. Bu sayede araçlar aynı gün içinde birden fazla müşteriye kiralanır hale geldi ve kiralama başına müşterilerin ödediği bedel ciddi oranda düşürüldü. Bugün ZipCar dünya genelinde 500 şehirde 10 binden fazla aracıyla 1 milyon üyeye hizmet veren global araç kiralama şirketidir. Türkiye’de YoYo, ZipCar iş modeline benzeyen bir modelde hizmet veriyor.

Manhattan gibi yüksek talep gören bölgelerde mal sahiplerinin açık artırma usulüyle dairelerini kiralamalarını sağlayan ABD merkezli Rentberry: Henüz 2 yıllık bir girişim olan Rentberry sayesinde evler açık artırma usulüyle potansiyel kiracılardan teklif alınarak kiralanabiliyor. Seri ilan mecralarında sabit fiyat ile ilan yayınlayarak talep toplamanın aksine, kiracılar arasında rekabet oluşturarak en iyi değerden kiralama yapmanızı sağlayan bu platform yakın gelecekte çok ses getirecek gibi görünüyor. Henüz Türkiye’de benzer modelde hizmet veren bir platform bulunmuyor.

Üretim, stoklama, nakliye vb. IJlalanlarda yenilikçi yöntemler geliştiren İsveç merkezli IKEA: Mobilyaların demonte edilmiş bir şekilde stoklanması ve müşterilere satılması IKEA’nın tedarik zinciri yönetim masraflarında ciddi bir tasarruf sağlıyor ve bu tasarruf son tüketiciye fiyat avantajı olarak yansıtılabiliyor. İngilizce’de “do it yourself – DİY” olarak tanımlanan “kendin yap” modelini tüm dünyaya kabul ettirmiş olan en başarılı örnek IKEA’dır. Ülkemizdeki mobilya firmalarından bazıları tedarik zinciri yönetiminde benzer modeli uygulamaya başladılar.

Görüntülü ve sesli içerikleri ücretli üyelik modeliyle müşterilerine sunan ABD merkezli TİVo, Spotify, Netflix gibi şirketler: Reklam gelirleriyle operasyonlarını finanse eden geleneksel TV ve radyo kanallarından farklı olarak hizmet bedelini izleyicilerden ve dinleyicilerden alan bu şirketler sayesinde tüketicilerin içerik tüketme alışkanlıklarında son 20 yılda ciddi değişiklikler meydana geldi. Apple ve Google gibi teknoloji devlerinin de bu alana yatırım yaptığına bakacak olursak, TV’lerin yakın bir zamanda tekrar evrim geçireceğini düşünebiliriz.

Arada bir banka olmadan kişilerin birbirine borç vermesini sağlayan ABD merkezli LendingClub: İngilizce’de “peer-to-peer lending” olarak tanımlanan bu hizmet sayesinde borç para arayan tüketicilerle borç para vermek isteyen mevduat sahipleri, platform üzerinde buluşarak söz konusu işlemi güvenle yapabiliyor. Geçtiğimiz 10 yıl içerisinde 30 milyar dolara yakın bireysel krediye aracılık eden LendingClub, finansal tekr oji alanında yenilikçi iş modeliyle öne çıkıyor.

Kendine ait aracı bulunmayan ABD merkezli UBER ve Lyft gibi taksi ağları: Gerekli lisansları temin eden kişilerin kendi araçlarıyla sisteme üye olup bir taksi olarak faaliyet göstermelerini ve müşteri bulmalarını sağlayan UBER ve Lyft, ABD’de birçok şehirde sarı renkli geleneksel taksileri piyasadan silmiş durumda.

Sistem üzerinden yapılan her bir taşımacılık aktivitesinden komisyon geliri elde eden bu şirketlerin iş modellerini ülkemizde BİTaksi, Olev gibi şirketler uyguluyor.

Büyük giyim markalarının stoklarında biriken ürünleri kısa süreli kampanyalarla satmalarını sağlayan Fransa merkezli Vente-Privee: Markaların stoklarında biriken ürünleri 2-3 günlük kampanyalarla düşük fiyattan müşterilere sunan bu platformların ilki Fransa’da 2001 yılında kurulan Vente-Privee’dir. Benzer model ABD’de Gilt şirketi tarafından uygulanmakta. Türkiye’de de Markafoni ve Trendyol gibi şirketlerin uyguladıkları iş modeline bakacak olursak, yurtdışındaki örneklerden esinlendiklerini görebiliriz.

Yukarıdaki örneklerden görebileceğiniz üzere daha önce denenmemiş yeni bir iş modelini geliştirip, küresel ölçekte başarıya ulaşmış çok sayıda girişimci mevcut. Türkiye’de de daha fazla girişimcinin yeni iş modellerini geliştirmesini ve dünyaya iş modeli ihraç etmesini ümit ediyoruz.

Cem Ener
Direktör-BÜMED Business Angels / BUBA