ENFLASYONDA düşüş devam ediyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Haziran’da aylık yüzde 0.03 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 2.99 puan azalışla yüzde 15.72’ye geriledi. Yıllık TÜFE, bu düzeyi ile Yeni Ekonomi Programındaki yüzde 15.9’luk yılsonu hedefinin altında kaldı. Geçen sene yaşanan kur şokunun etkisiyle 2018 Ekim’de yüzde 25.24 ile son 15 yılın zirvesini gören yıllık enflasyon, daha sonra yönünü aşağı çevirerek 2019 Ocak’ta. yüzde 20.35, Şubat’ta yüzde 19.67 düzeyinde gerçekleşmiş, Mart’ta yüzde 19.71’e yükselmesinin ardından Nisan’da yüzde 19.50’ye, Mayıs’ta ise yüzde 18.71’e gerilemişti. Haziran’da TÜFE geçen yılın Aralık ayma göre yüzde 5.01, on iki aylık ortalamalara göre yüzde 19.88 arttı. Haziran’da çekirdek enflasyon göstergesi “B” endeksinin yıllık değişim oram 0.62 puan düşüşle yüzde 16.28, “C” endeksinin yıllık değişim oranı 1.01 puan düşüşle 14.86 düzeyinde gerçekleşti. Haziran’da tüketici enflasyonundaki yavaşlamanın ana belirleyicisi sebze ürünlerindeki görünüme bağlı olarak düşen işlenmemiş gıda fiyatları oldu. Enerji fiyatları gerileyerek tüketici enflasyonunu olumlu yönde etkiledi.
YÜKSEK BAZ ETKİSİ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre bir önceki yıldaki yüksek bazın yanı sıra iç talep koşullarındaki zayıf seyir çekirdek enflasyon göstergelerinin yıllık enflasyonundaki yavaşlamayı destekledi. Bununla birlikte, temel mal ana eğilimindeki ılımlı seyre karşın, hizmet grubu ana eğiliminde canlı turizm talebi kaynaklı olarak bir miktar yükseliş izlendi.
Haziran’da alt grupların yıllık tüketici enflasyonuna katkıları incelendiğinde bir önceki aya göre gıda 1.99 puan, temel mal 0.55 puan, enerji 0.32 puan, hizmet grupları 0.08 puan azalış yönünde katkı verdi. Bu arada altı aylık enflasyon rakamlarının belli olmasıyla milyonlarca memur ve emeklinin temmuz zammı da netleşti. Temmuz’da SSK ve BAG-KUR emekli maaşları yüzde 5.01, memur ve memur emeklilerinin maaşları ise yüzde 6 oranında artacak.
YILLIK Yİ-ÜFE GERİLEDİ
TÜİK verilerine göre yurt içi üretici fiyatları endeksi (Yİ-ÜFE) Haziran’da bir önceki aya göre yüzde 0.09, geçen yılın Aralık ayma göre yüzde 8.09, geçen yılın aynı ayma göre yüzde 25.04 artış gösterdi. Yıllık Yİ-ÜFE Haziran’da bir önceki aya göre 3.67 puan azalış gösterdi. Sanayideki dört sektörün bir önceki aya göre değişimleri dikkate alındığında, enflasyon, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe yüzde 0.50, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı sektöründe yüzde 7.83, su temini sektöründe yüzde 0.43 arttı. İmalat sanayi sektöründe ise yüzde 0.45 düşüş gerçekleşti. Haziran’da tüketici fiyatları üzerindeki üretici fiyatları kaynaklı maliyet baskıları bir miktar azaldı.
Hazine ve Maliye Bakam Berat Albayrak Twitter hesabından yaptığı paylaşımda enflasyonda düşüş trendinin devam ettiğini belirterek, Haziran rakamları ile yıllık hedefin altına gelindiğini belirtti. Albayrak, “Gıda tarafındaki kazanımlarımızı özellikle yapısal adımlarımızla koruyacak ve önce tek haneli enflasyonları görecek, ardından yılı hedeflerimizin altında bir oranda kapatacağız” ifadelerini kullandı.
Ekonomistlere göre gelecek dönemde enflasyonun seyrini gıda fiyatlarının belirsizliği ve oynaklığı dışında, ham petrol ve diğer emtia fiyatlarının görünümü, döviz kuru hareketleri ve kamu fiyat/vergi ayarlamalarının enflasyon üzerindeki riskler belirleyecek. Geçen sene yaşanan kur şokunun etkisi ile 2018’in ikinci yarısından itibaren yüzde 15’ten yüzde 25’e yükselen enflasyon, bu sene olumlu baz etkisi ile ikinci yarıda iyileşme gösterecek. Haziran’da yaşanan mal vc hizmet fiyatlarındaki artış ile çeşitli mallarda uygulanan vergi indirimlerinin sona ermesi Temmuz ayı ile fiyat artışlarının daha hissedilir oranda olmasına yol açacak.
Bu arada yıllık enflasyondaki gerileme gözleri TCMB’nin 25 Temmuz’daki Para Politikası Kurulu toplantısına çevirdi. Bazı ekonomistler faiz indirimi için gerekli koşulların henüz oluşmadığına dikkat çekse de, TCMB’nin bu ayki toplantıda faiz indirimine gideceği görüşü ağırlık kazandı. Genel beklenti 100 baz puanlık faiz indirimi şeklinde. TCMB, 31 Temmuz’da enflasyon raporunu açıklayacak. Son enflasyon raporunda enflasyonun 2019 sonunda yüzde 14.6 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmişti.
İHRACATA BAYRAM ETKİSİ
Uzun Ramazan Bayramı tatilinin etkisiyle, beklentiler çerçevesinde Haziran ayı ihracatı geriledi. Gümrük sınırını esas alan özel ticaret sistemine (ÖTS) göre, Mayıs’ta yüzde 12.1 artışla 15 milyar 981 milyon dolar ile Cumhuriyet tarihi rekoru kıran ihracat, Haziran’da geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 14.21 azalışla 11 milyar 89 milyon dolara geriledi. Ticaret Bakanlığı’nın resmi olmayan geçici dış ticaret verilerine göre 1-9 Haziran tarihleri arasında bayram tatili olması nedeniyle, Haziran ayı ihracatı geçen yılın aynı ayma göre 3.7 milyar dolar geride başladı. Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, konuya ilişkin yaptığı açıklamada Haziran ayındaki uzun bayram tatilinin ihracat rakamlarındaki beklenen olumsuz etkisinin, bayram sonrası ihracattaki hızlı artış ile hızla kapandığını ifade etti. Ticaret Bakanlığı verilerine göre Haziran’da ithalat geçen yılın aynı ayına göre ise yüzde 22.68 azalışla 14.3 milyar dolar olurken, aynı dönemde dış tica-,,-ret açığı 3 milyar 177 milyon dolara geriledi.
2019’un ilk altı ayında ihracat yüzde 1.94 artışla 83.8 milyar dolar, ithalatı yüzde 19.84 azalışla 98.6 milyar dolar olurken, dış ticaret açığı yüzde 63.7 oranında azalışla 14.8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Bakan Pekcan, küresel ekonomide, özellikle de en önemli ihracat pazarı olan Euro Bölgesi büyüme beklentilerinde aşağı yönlü revizyonlar olmasına rağmen, ihracatın yılın ilk yarısında Cumhuriyet tarihi rekoru kırdığının altını çizdi. Türkiye ekonomisinin dış finansman ihtiyacının, net ihracatın pozitif performansı ile düştüğünü ifade eden Pekcan, “2019 boyunca Türkiye’nin ihracatındaki olumlu performansın sürmesini bekliyoruz” dedi.
“YAPISAL ARTIŞ YÜZDE 8”
Haziran’da, dokuz günlük uzun bayram tatili nedeniyle, daha az iş gününde, daha yüksek günlük performansla ihracat gerçekleştirildiğini söyleyen Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı İsmail Gülle, yaptığı açıklamada yılbaşından bu yana haftalık ortalama 3.3 milyar dolar ihracat gerçekleştirilirken, bayram tatiline denk gelen 3-9 Haziran haftasında ihracatın 381 milyon dolarda kaldığını vurguladı. Gülle, hesaplamalara göre Haziran’da takvim etkisinden arındırılmış yapısal artışın yüzde 8 düzeyinde olduğunu ifade etti. Parite etkisinin yılbaşından bu yana olduğu gibi Haziran’da da ihracatı olumsuz etkilemeyi sürdürdüğünü belirten Gülle, “Haziran’da sadece euro dolar pari-tesi kaynaklı 186 milyon dolarlık negatif bir kayıp yaşandı. Yılbaşından bu yana yaşanan kayıp ise 3.9 milyar dolar oldu” dedi.
Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. M. Necat Coşkun, Haziran’da ihracatta yüzde 14.21’lik azalmanın nedeninin ağırlıklı olarak uzun bayram tatilinin yarattığı takvim etkisi ve AB deki büyüme beklentilerinin olumsuz yöne hareket etmesi olduğunu söyledi. Uzun bayram tatilinin getirdiği üretim kaybının ay içerisinde tam olarak telafi edilemediğini belirten Coşkun şunları kaydetti:
“Yılın ilk altı ayında ihracat Cumhuriyet tarihinin en yüksek düzeyi olan 83 milyar 755 milyon dolara, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 85’e ulaştı. Yılın ikinci yarısında ihracat düzeyini belirleyen önemli ölçüde Avrupa Birliği’nde büyüme performansı olacak. İhracatta yılsonunda geçen yıla göre daha yüksek değere ulaşılmasında bir sıkıntı görülmüyor. Ancak Türkiye ekonomisinin yüksek işsizlik oranları ve gelir kayıplarının baskısı altında olması, ekonomik büyümeye dönük uygulamaları gündeme getirecek ve kısa vadede ithalatı arttırarak cari işlemler dengesinde bugün görülen iyileşme tersine dönecektir.”
İSO TÜRKİYE İMALAT PMI YÜKSELDİ
Ekonomik büyümenin öncü göstergesi imalat sanayi performansında referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi), Haziran’da 47.9 ile yaklaşık son bir yılın en yüksek düzeyinde gerçekleşti. Eşik değer olan 50’nin üzerinde ölçülen tüm rakamların sektörde iyileşmeye işaret ettiği anket sonuçlarına göre, İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat PMI Mayıs’ta 45.3 olarak ölçümlenmişti. Uluslararası pazarlarda talebin iyileştiğine yönelik sinyallerle birlikte yeni ihracat siparişleri Şubat’tan beri ilk kez arttı ve toplam yeni siparişleri destekledi. İkinci çeyreğin sonunda üretim ve istihdamdaki yavaşlama daha sınırlı ölçüde gerçekleşti. Türk lirasındaki değer kaybı maliyet yüklerini artırmaya devam etti. Ayrıca nihai ürün fiyatları da yükseldi. Prof. Coşkun, ihracat siparişlerinin artışı ve sanayi üretim verilerinin istikrarlılık göstermesinin, takip edilen aylarda bu eğilimin korunması halinde büyüme üzerinde sanayi kesiminin pozitif katkısı ortaya çıkaracağını vurguladı.
Finansal kesim dışındaki firmaların net döviz pozisyonu açığı gerilemeyi sürdürdü. TCMB’nin Nisan 2019 dönemine ait finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülükleri değerlendirildiğinde, Mart 2019 değerlerine göre varlıklar 2.29 milyar dolar, yükümlülükler 3.23 milyar dolar azaldı. Net döviz pozisyonu ise bir önceki aya göre 941 milyon dolar azalışla 188.06 milyar dolar olarak gerçekleşti. Kısa vadeli net döviz pozisyonu ise 8 milyar 955 milyon dolar gerçekleşerek Mart dönemine göre 2.5 milyar dolar daha az fazla verdi.
Sebze fiyatları ciddi oranlarda geriledi
Gıda ve alkolsüz içecekler yıllık enflasyonu Haziran’da 9.24 puan azalarak yüzde 19.20’e gerilese de manşet enflasyonun üzerinde kaldı. Gıda enflasyonunun gerilemesinde sebze fiyatlarına bağlı olarak yüzde 15.31’e gerileyen işlenmemiş gıda enflasyonu ana belirleyici oldu.TÜİK verilerine göre TÜFE’de Haziran’da aylık en yüksek artış yüzde 2.65 ile lokanta ve oteller grubunda yaşandı. Haziran’da çeşitli mal ve hizmetler yüzde 1.86, eğitim yüzde 1.50, sağlık ve ev eşyası yüzde 0.57 arttı. Aylık en fazla düşüşün yüzde 1.65 ile gıda ve alkolsüz içeceklerin olduğu Haziran’da, giyim ve ayakkabıda yüzde 1.57 ve eğlence-kültürde yüzde 0.04 düşüş gerçekleşti. Bu arada Haziran’ın zam şampiyonu aylık yüzde 35.72 artış ile limon oldu. TÜFE’de limonu yüzde 34.90 fiyat artışıyla yurtiçi bir hafta ve daha fazla süreli turlar, yüzde 15.80 fiyat artışıyla şehirlerarası otobüs ücreti takip etti. Haziran’da fiyatı en çok azalan ürün yüzde 44.97 ile domates oldu. Patates, Haziran’da yüzde 32.67 azalışla fiyatı en fazla düşüş gösteren ikinci ürün oldu. Patatesi, yüzde 29.36 azalışla patlıcan, yüzde 20.67 ile dolmalık biber, yüzde 17.05 azalışla taze fasulye izledi.
Prof. Dr. M. Necat COŞKUN / Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
“Gelişmeler vergi indirimlerinin tekrarını zorlaştırıyor”
Haziran ayı içerisinde idari fıyatlama ile belirlenen mal ve hizmet fiyatlarındaki artışın ertelenmiş olması ve ay sonu itibarıyla çeşitli mallarda uygulanan vergi indirimlerinin sona ermesi Temmuz ayı ile fiyat artışlarının daha hissedilir oranda olmasına yol açacak. Mevsimsellikten arındırılmış özel kapsamlı TÜFE’nin aylık yüzde 1.19 oranında artması, fiyatları yukarı yönde baskı altına alacak talep hareketliliğine işaret ediyor. Yurt içi üretici fiyatlarının göreli olarak yüksek seyretmesi maliyetlerin fiyatlar üzerindeki baskısını devam ettirecek. Bu nedenle önümüzdeki aylarda enflasyonda gerilemenin 2018 verilerinin yüksek çıkmasının yaratacağı baz etkisi ile sınırlı kalması muhtemel olacak. Kamu mâliyesindeki gelişmeler vergi indirimlerinin tekrarlanmasını zorlaştırıyor.
Kamunun düzenleme yaptığı ürün fiyatlarının baskılanacağı bir ortam olmayacağı için sonbahar ile birlikte aylık enflasyon oranlarının daha yüksek değerlerde gelmesi beklenebilir.
Doç. Dr. Abdulkadir DEVELİ / Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
“Enflasyonist dönemin sonu”
Geçen yıl döviz kurundaki hareketlenme ile girdi maliyetlerinde artışa bağlı olarak yükselen enflasyonist dönemin yavaş yavaş sonuna gelindiğini söylemek yerinde olacaktır.
Fakat Yİ-ÜFE’nin yıllık bazda yüzde 25’lerde seyretmesi ve enflasyonist beklentilerin yılın geri kalanına yönelik devam etmesini bekliyorum. Vergi indirimlerinde sürenin uzatılmaması ekonomide durgunluğa karşı uygulanan genişleyici maliye politikasının sonlandırıldığı anlamına geliyor. TÜFE’nin bu yılı yüzde 11-12 bandında kapatacağını tahmin ediyorum. Son dönemde dolar kurunun 5.60-70 bandında seyretmesi ile ihracatta rekabet üstünlüğü haziran ayında baskılanıyor. Turizm sektöründeki aşırı doluluk S-400 konusunda yumuşama sinyalleri ile TL değer kazandı. TL’deki değer kaybına bağlı olarak yaşanan dış ticaret açığındaki daralma sürdürülebilir değil.
Hülya Genç Sertkaya
