İhracata çözüm için yeni ‘kapı’ formülü!

Hükümet dış ticarette bölgesel çatışmalar nedeniyle yaşanan kayıpları, yeni açılacak sınır kapılarıyla telafi etmeyi hedefliyor. Bu amaçla Gürcistan, Azerbaycan, Iran ve Irak hattmda altı yeni gümrük kapışırım faaliyete geçirilmesi için çalışmalar başladı. Ancak nakliyeciler, gümrük kapılarının sayısı artarken uygulamada yaşanan aksaklıkların dış ticarete darbe vurduğuna işaret ediyor.

Son yıllarda Ortadoğu’daki savaş, Ukrayna gerilimi ve AB’deki durgunluk gibi nedenlerle dış ticarette kan kaybeden Türkiye, ticarete yeniden hız vermek için Doğu sınırlarındaki gümrük kapılarını artırıyor. Irak, Iran, Azerbaycan ve Gürcistan gibi ticaretin yoğun olarak yaşandığı ülkelere yönelik yeni gümrük kapıları açılması için harekete geçen Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, bu kapsamda Artvin’den Şır-nak’a kadar uzanan Doğu sınırında altı yeni gümrük kapısı açmayı, dört gümrük kapısını da modemize etmeyi planlıyor.

160 SINIR KAPISI VAR

Türkiye’de bugün itibariyle 30 kara, 7 demiryolu, 63 deniz ve 60 hava olmak üzere toplam 160 sınır kapısı bulunuyor. Kara sınır kapılarında 29, demiryolu sınır kapılarında yedi, deniz sınır kapılarında 51, hava sınır kapılarında 11 gümrük müdürlüğü hizmet veriyor. Ancak sınır kapılan konjonk-türel gelişmeler nedeniyle zaman zaman faaliyete kapanıyor.

Gümrük kapılannın hayata geçirilmesi ve modernizasyonu, 2005 yılında Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile 137 oda ve borsamn ortaklığı ile kurulan Gümrük ve Turizm işletmeleri Ticaret A.Ş (GTI) tarafından gerçekleştiriliyor. GTÎ, bugüne kadar ‘yap-işlet-devret’ modeli ile Habur, Cilvegözü, Sarp, Hamzabeyli, Kapıkule ve Nusaybin sınır kapılarının yeniden inşasına imza attı. Özel sektörün en fazla şikayet ettiği konuların başında gelen Kapıkule Sınır Kapısı’ndaki yoğunluğun yarattığı rahatsızlığı azaltmak için Kapıköy TIR Parkı’nı faaliyete geçiren GTİ, geçen hafta ise Gürcistan ve İran sınırlarında açtığı kapılarla, bölgedeki ekonomik dinamiklerin yeniden hareketlenmesini sağladı.

GÜRCİSTAN’A YENİ KAPI

Türkiye ile Gürcistan arasındaki ticareti geliştirmek amacıyla kurulan Ardahan’daki Çıldır-Aktaş/Kartsakhi sınır kapısı da 18 Ekim’de açıldı. Bu kapının en önemli özelliği, Gürcistan’dan Azerbaycan’a gidiş yolunu 200 kilometre kısaltıyor olması. Öte yandan Türkiye’nin Gürcistan üzerinden Rusya ve diğer Türki Cumhuriyetler’e ulaşması konusunda da Çıldır-Aktaş önemli görev üstlenecek.

Bu son kapı ile birlikte Gürcistan ile Türkiye arasındaki üçüncü sınır kapısı faaliyete geçmiş oldu. Şimdi asıl merak edilen, Çıldır-Aktaş Sınır Kapısı’na bir gümrük müdürlüğü kurulup kurulmayacağı. Zira bölgedeki pazarlara yakınlığı nedeniyle karayolu taşımacılığının önemli bir kısmının bu kapıya yönelmesi bekleniyor. Gümrük ve Ticaret Bakanı Cenap Taşçı ise bu konuda topu bölge iş dünyasına atmış durumda. Taşçı, “Malınız olduktan sonra, gümrük müdürlüğü kurmak beş dakikalık iş” diyerek, kapının ticaret potansiyelinin hayata geçmesi ile gümrük müdürlüğü eksikliğinin de giderileceğini kaydetmiş oldu.

KAPIKÖY İLE İRAN BAĞLANTISI

Türkiye ile İran arasındaki ticarette kilit konumda bulunan Van’ın Saray ilçesinde 2011’de açılan Kapıköy Sınır Kapısı, terör olayları nedeniyle kapatılmıştı. Geçen hafta yeniden açılan kapı, özellikle Van ekonomisi için hayati önemde. Geçen yıl mart ayında ‘Van Alışveriş Günleri’ ile binlerce îranlı aı-risti kente çeken Van iş dünyası, Kapı-köy Sınır Kapısı’nın milyarlarca dolarlık ticaret potansiyeline sahip olduğunu kaydediyor. Zira 1 Ocak 2015’te Türkiye ile İran arasında yürürlüğe giren Tercihli Ticaret Anlaşması ile iki ülke arasındaki ticaretin tanımı yeniden yapıldı. Türkiye’den 140, İran’dan 125 olmak üzere toplam 265 üründe gümrük vergileri aşağı çekildi.

Türkiye’nin ihracatının yüzde 35’inin kara sınır kapıları üzerinden yapıldığını belirten Gümrük ve Turizm İşletmeleri AŞ Yönetim Kurulu Başkanı Arif Parmaksız, “Sınır kapılarında oluşan bu hacim, kapıları kullanmakta olan ticari araçlar, özel vasıtalar ve geçiş yapan yolcularla doğru orantılı olarak artıyor. Türk ticaretinin gelişebilmesi ve Türk iş dünyasının küresel anlamda rakipleriyle rekabet edebilmesi için, sınır kapılarının fiziki olarak yenilenmesi ve bu noktalarda yaşanan beklemelerin minimize edilmesi hayati öneme sahip” diye konuşuyor.

10 TESİS TAMAMLANDI

GTİ olarak bugüne kadar Habur, Cilvegözü, Kapıkule, Hamzabeyli, Sarp, Nusaybin, Dilucu, Çıldır Aktaş ve Esendere dâhil dokuz sınır kapısı ve iç gümrük kapsamında Halkalı Gümrük Müdürlüğü olmak üzere toplam 10 tesisin modernizasyonunu tamamladık-lannı ifade eden Arif Parmaksız, Kapı-köy Gümrük Kapısı’na ait inşa çalışmalarının ise devam ettiğini belirtiyor. GTİ’nin modernizasyonunu tamamladığı bu kapıların Türkiye’deki tüm kara kapılarındaki araç trafiğinin yüzde 77’lik kısmını oluşturduğuna işaret eden Parmaksız, bugüne kadar tamamlanan ve halen devam etmekte olan projelere 800 milyon TL’nin üzerinde yatınm yaptıklarının altını çiziyor. Parmaksız, devletin cebinden tek bir kuruş çıkmadan gerçekleştirilen bu yatırımlar sonucunda devletin elde ettiği vergi gelirlerinin ise 300 milyon TL’yi aştığını söylüyor.

Türkiye’nin gümrük kapılannın inşası ve modernizasyonu konusundaki başarısı Birleşmiş Milletler tarafından da tescil edildi. Birleşmiş Milletler tarafından yayınlanan “Best practise/sınır geçişinde en iyi örnek” raporunda, Türkiye’ye ilişkin olarak “Eğer sınır geçişlerinizi hızlı hale getirecekseniz, güvenli hale getirecekseniz Türkiye’nin yaptığı gibi yapın” değerlendirmesinde bulunuldu.

NAKLİYECİLER ŞİKAYETÇİ

Buna karşın, ihracatçılar ve nakliyeciler, gümrüklerdeki değişimi olumlu bulsalar da uygulamada yaşanan aksaklıklar konusunda şikayetçi. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) tarafından dünya genelinde gerçekleştirilen Lojistik Performans Endeksi’nde Türkiye’nin 2009 yılında 39’uncu sıradan 2012’de 27’nci sıraya kadar ilerlediğine işaret eden Uluslararası Nakliyeciler Demeği (UND) İcra Kurulu Başkanı Fatih Şener, “Ancak 2014’te tekrar 30’uncu sıraya geriledik. Bunun en önemli nedeni de gümrük uygulamalarında karşılaşılan yetersizlikler. Türkiye’nin gümrük kapılan gerçekten şu anda SOS veriyor” diyor.

Özellikle sevkiyatların alıcıya zamanında ulaştırılması konusunda büyük sıkıntı yaşandığını kaydeden Fatih Şener, “Coğrafi olarak 3 saatlik mesafede olmamıza rağmen aslında lojistik performans olarak kapıyı geçişimiz bazen 72 saat sürüyor” diye konuşuyor. 2023 ihracat hedefini tutturmak için mevcut ihracatın 3,5 kat artması gerektiğini belirten Şener, “Soru şu; Biz gümrüklerin 3 kat daha işlem hızını mı artıracağız, yoksa 3 katı daha gümrük kapısı mı yapacağız” diyor.

FAALİYETE GEÇMESİ PLANLANAN YENİ KAPILAR

Muratlı (Artvin) – Maradidi (Gürcistan) Kara Hudut Kapısı: Kapının faaliyete geçmesiyle Sarp’ta yaşanan araç ve yolcu trafiğinin de rahatlaması öngörülüyor.

Ovaköy (Şırnak) – Karavala (Irak) Kara Hudut Kapısı: Bakanlar Kurulu kararıyla daimi hudut kapısı ilan edildi.

Aktepe (Şırnak) – Bacuka (Irak) Kara Hudut Kapısı: Kapının açılmasına ilişkin protokol 25 Mart 2014’te imzalandı.

Ovaköy (Şırnak) – Karavala (Irak) Demiryolu Hudut Kapısı: Türkiye-lrak demiryolunun hududu geçeceği nokta üzerinde iki ülke büyük ölçüde anlaştı.

Derecik (Hakkari) Kara Hudut Kapısı: Irak tarafında eksik olan yaklaşık 20 km’lik yolun yapımının başlatılması bekleniyor.

Gülyazı Kara Hudut Kapısı: Gümrük Bakanlığı’nın bütçesiyle tesislerin inşası için gerekli süreç başlatıldı. Ancak Irak’taki gelişmeler nedeniyle proje beklemede.