İşsiz kalanlar işsizlik sigortasından ne kadar yararlanabiliyor?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜlK), geçtiğimiz cuma günü Haziran 2017 işgücü istatistiklerini açıkladı. Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakiler dikkate alındığında işgücü sayısı 32 milyon kişi. Bunların 28,7 milyonu çalışırken kalan 3 milyon 251 bin kişi işsiz görünüyor.
işsiz sayısı 2016 Haziran ayında yaklaşık 3,1 milyon kişiydi. Son bir yıl içerisinde 124 bin kişi artmış. İşsizlik oranı ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre değişim göstermeyerek yüzde 10,2 seviyesinde gerçekleşmiş.
Peki, bu kadar işsiz varken işsizlik sigortasının durumu ne? Kaç kişi işsizlik sigortasından yararlanabiliyor? İşsizlik fonu ne durumda? Bu ve bunun gibi sorulara ilişkin istatistiki bilgiler ise ÎŞKUR’un aylık olarak yayınlanan bültenlerinde yer alıyor.
FON VARLIĞI 111 MİLYAR TL
Ağustos 2017 bülteninde işsizlik sigortasının uygulanmaya başladığı Mart 2002’den 31.08.2017 tarihine kadar yaklaşık 8,8 milyon kişinin başvuruda bulunduğu, 5,6 milyon kişinin işsizlik ödeneği almaya hak kazandığı belirtiliyor. Yaklaşık 15,5 yıllık bu sürede ödeme yapılan toplam tutar ise sadece 17,2 milyar lira seviyesinde.
Ağustos 2017 ayına baktığımızda ise işsizlik ödeneğinden yararlanmak üzere 89 binden fazla kişinin başvurduğu, buna karşılık aynı ayda 413 bin kişiye yaklaşık 340,5 milyon lira ödeme yapıldığı görülüyor.
Bültende işsizlik sigortası fon durumuna ilişkin istatistikler de paylaşılıyor. Buna göre 2017 yılı Ocak-Ağustos döneminde fonun gelirleri 17,3 milyar lirayken, işsizlik ödeneğinin de içinde bulunduğu giderleri ise 8,7 milyar lira olarak gerçekleşmiş. Nette 8,6 milyar liralık 2017 yılı gelir gider farkı da eklendiğinde Ağustos sonu itibanyla fon varlığı 111,8 milyar liraya ulaşmış durumda.
SİGORTANIN KAPSAMI
Temel olarak Sosyal Güvenlik Kanunu’nun 4/a maddesi kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar yani özel sektör çalışanları işsizlik sigortası kapsamına giriyor.
Bunların yanında yasanın 4. maddesinin ikinci fıkrasında sayılan kişilerden bir hizmet akdine dayalı olarak çalışanlar da işsizlik sigortası kapsamında bulunuyorlar. Bir de eski sosyal sigorta yasasının geçici 20. maddesi kapsamında özel emekli sandıklarına tabi olanlann da işsizlik sigortası kapsamına girdiği unutulmamalı. Ayrıca istekleri halinde; İş Kanunu’na göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar, ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişiler de işsizlik sigortası primi ödeyip işsizlik sigortasından yararlanabiliyorlar.
Ancak devlet memurları ile eski Bağ-Kur’lulara işsizlik sigortası düzenlemeleri uygulanmıyor.
PRİM KESİNTİLERİ
İşsizlik sigortası primi, sigortalının prime esas aylık brüt kazancı üzerinden hesaplanıyor. Söz konusu kazancın yüzde l’i işçinin ücretinden kesiliyor, yüzde 2’si kadar bir tutar ise işveren tarafından hesaplanıp sigorta primleriyle birlikte aylık olarak SGK’ya yatırılıyor. Bu tutara devlet de bir katkı sağlıyor. Onun katkı oranı da yüzde 1 olarak belirlenmiş durumda.
Prime esas kazanç asgari ücretten (1.777,50 lira) az olamıyor. Bir de tavan uygulaması var. Yani alınan brüt ücret 13.331,40 liradan fazla olsa bile hem SGK primleri hem de işsizlik sigorta primleri bu tutar üzerinden hesaplanıyor.
Buna göre her bir çalışan adına aylık olarak ödenen işsizlik sigortası primi (işçi, işveren ve devlet katkısı dahil) 71 lira ile 533 lira arasında oluyor. Bu primler SGK’ya ödenmekle birlikte, daha sonra kurum tarafından aylık olarak işsizlik fonuna aktarılıyor.
İsteğe bağlı sigortalılardan işsizlik sigortası primi ödeyenler için devlet katkı yapmıyor, bunlardan yüzde 1 sigortalı ve yüzde 2 işveren payı alınıyor.
YARARLANMA ŞARTLARI
Çalışan adına işvereni ve devlet tarafından işsizlik sigortası primi ödendi. Peki, günün birinde çalışan işsiz kaldığında işsizlik sigortasından yararlanabilmesi için gerekli şartlar neler?
işsizlik sigortasından yararlanabilmek için;
• Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalmak,
• Hizmet akdinin feshinden önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak,
• Son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi ödemiş olmak,
• Hizmet akdinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın ÎŞKUR birimine şahsen ya da www.iskur.gov.tr adresinden elektronik ortamda başvurmak, gerekiyor. Mücbir sebep dışında bu süre içerisinde başvurulmaması halinde, başvuruda gecikilen süre toplam hak sahipliği süresinden düşülüyor.
SUNULAN HİZMETLER
Yukandaki şartlar dahilinde işsiz kalan kişiye işsizlik ödeneği ödeniyor. Ama İŞKUR tarafından bu kişilere sunulan hizmetler sadece bununla sınırlı değil. İşsizlik ödeneği alan kişilere aynca;
• Genel sağlık sigortası primleri ödenmesi,
• Yeni bir iş bulma,
• Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi verilmesi, hizmetleri de sağlanıyor.
İŞSİZLİK MAAŞININ SÜRESİ
işsizlik ödeneğinin süresi hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde sigortalı olarak çalışılan ve işsizlik sigorta primi ödenen gün sayısına göre değişiyor. Buna göre;
• 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
• 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
• 1.080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, süre ile işsizlik ödeneği ödeniyor.
İŞSİZLİK MAAŞI NE KADAR?
işsizlik ödeneği, günlük ortalama brüt ücretin yüzde 40’ı olarak hesaplanıyor. Ortalama ücret ise sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak belirleniyor. Ancak işsizlik ödeneğinin bir de üst sının olduğu unutulmamalı. Aylık asgari ücretin brüt tutarının yüzde 80’ini geçemiyor.
Asgari ücret ve daha yüksek birkaç örnek için ödenecek işsizlik ödeneği tutarım gösteren tablo aşağıda dikkatinize sunuluyor.
SADECE DAMGA VERGİSİ VAR
Bu tablodan da görüleceği üzere, 2017’de geçerli olan asgari ücrete göre işsizlik ödeneği aylık en az 705,60 lira ve en fazla da 1.411,21 lira oluyor. Hak kazanan kişiye ödenecek tutarın hesabında gelir vergisi ya da SGK primi gibi kesintiler yapılmıyor. Sadece damga vergisi kesildikten sonra kalan tutar hak sahibine ödeniyor.
HANGİ HALLERDE KESİLİYOR?
işsizlik ödeneği almakta iken; İŞKUR tarafından teklif edilen bir işi (mesleklerine uygun ve son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alanı sınırları içinde) haklı bir nedene dayanmaksızın reddedenler ile kurumdan işsizlik ödeneği aldığı dönemde kayıt dışı olarak çalıştığı tespit edilenlerin işsizlik ödenekleri tekrar başlatılmamak üzere kesiliyor.
İşsizlik ödeneği aldığı süre içinde emekli aylığı almaya başlayanların ödenekleri ise emekli aylığı almaya başladığı tarih itibanyla kesiliyor. Bunun dışında İŞKUR tarafından önerilen mesleki eğitimleri reddeden veya devam etmeyen ve kurum tarafından yapılan çağrılan zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi vç belgeleri zamanında vermeyenlerin işsizlik ödenekleri de kesiliyor. Ancak bu hallerin sona ermesi durumunda, ödemelere yeniden başlanıyor.
işsizlik fonunda biriken para ile bugüne kadar işsizlik maaşından yararlanan kişi sayısı ve yapılan ödeme tutarı düşünüldüğünde, işsizlik sigortasından yararlanmanın şartlarının kolaylaştırılması, maaş alma sürelerinin uzatılması ve isteği dışında işsiz kalan bu kişilerin en azından belli bir süre eski standartlarına yakın bir yaşam sürmelerini sağlayacak bir miktarda maaş bağlanması için yasal değişikliklerin yapılması gerektiğini düşünüyoruz.
