HER hükümet programında kayıtdışı ile mücadele yer alır. Ancak, etkili bir mücadele veya yaptırım beklentisi bazı siyasi nedenlerle hep arka planda kalıyor.
Son yıllarda bazı ciddi tedbirler alınmış ve mevzuat çıkarılmış olsa da arzu edilen beklentiler gerçekleşmiş değil. Yıllardır, kayıtdışılıkla mücadele yöntemi olarak manuel defter ve belgeler üzerinde merkezi denetim veya incelemeler yapılıyordu. Şimdi ise, teknolojinin de gelişimiyle elektronik altyapının temini sonucu e-Devlet (e-Dcfter, e-Fatura, e-Beyan vb.) uygulamasıyla kayıtdışılıkla mücadelede daha modern yöntemlerle denetimler yapılabiliyor. Buna rağmen, arzu edilen seviyeye henüz ulaşılamadı.
KARTLA ALIŞVERİŞ TEŞVİK EDİLMELİ
Kayıtdışılığın oluşumu ve sebepleri hakkında çok çeşitli yorumlar yapılıyor. Kayıtdışı faaliyetlerdeki artış, bireyler ve işletmeler arasında haksız rekabetin doğmasına ve gelir dağılımının bozulmasına sebep olduğu gibi kayıtlı mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun ve toplumdaki vergi bilincinin zayıflamasına da yol açıyor.
Vergi kanunlarının ve bu kanunları uygulamak üzere çıkarılan düzenleyici işlemlerin basit ve açık olmaması, vergiye uyumu doğrudan etkiliyor. Bu ise vergiyi ödemek için ek maliyetlere katlanmak istemeyen mükelleflerin kayıtdışına yönelmelerine sebep oluyor. Bu itibarla, ilköğretim çağından başlayarak toplumun bilinçlendirilmesi, eğitim müfredatının bu konuyu içerecek şekilde tanzim edilmesi ve tanıtım kampanyaları yoluyla mücadelenin öneminin toplumun diğer kesimlerine ulaştırılması gerekmekte.
Kayıtdışılıkla mücadelenin en etkili yolu, teknolojik altyapıyı ve materyalleri kullandırmayı öne çıkartmaktır. Özellikle, kredi kartlı alışverişlerde, birçok banka veya firma ‘bonus’ adı altında para-puan veriyor. Buradaki temel amaç, kayıtdışılıkla mücadeleden ziyade; her bankanın kendi kartının kullanımını, her firmanın da kendi ürünlerinin satışını artırma çabasıdır.
Şayet amaç kayıtdışılıkla mücadele ise, burada görev öncellikle Maliye Bakanlığı’na bağlı Gelir İdaresi Başkanhğı’na (GIB) düşüyor. Kaldı ki, teknolojik altyapısı en güçlü ve etkili olan kurumda GİB’dir zaten. Geldiğimiz noktada GİB, e-Defter, e-Fatura ve e-Beyan sistemiyle denetim mekanizmasında (arzu edilen seviyede olamasa da) önemli başarılar elde etti. Maliye bu teknolojik imkanı yakalamışken, ülkenin en önemli sorunlarından biri olan kayıtdışılıkla mücadelede öncülük yapabilir. Kişilerin alışveriş sırasında belge almalarını özendirmek için kredi kartıyla yapılan harcamalar için uygun bir yüzde ile para-puan verebilir. Harcamalar sonrası biriken para-puanların ise, harcamayı yapan gerçek ve tüzel kişilerin vergi ve benzeri kamu borçlarından mahsup edilmesi sağlanabilir.
VERGİLENDİRMEDE ADALETİ DE SAĞLAR
Gerçek veya tüzel kişilere, kredi kartıyla yapılan harcamaları nedeniyle verilecek bir puan bonus, mâliyeye en az beş puan vergi olarak geri dönecektir. Çünkü alman her harcama belgesinden dolayı Maliye, gelir vergisi/kurumlar vergisi ve katma değer vergisi elde edecektir. Ayrıca, belge düzeni ve bilincinin yerleşmesiyle kayıtdışılıkla mücadelenin sonucu ülke de kazanmış olacaktır.
Bilindiği gibi ülkemizde, dolaysız vergi dediğimiz gelir üzerinden alman vergiler (gelir ve kurumlar vergisi gibi), dolaylı vergi dediğimiz harcama üzerinden alman vergilere (katma değer vergisi, özel tüketim vergisi gibi) göre çok daha azdır. Kaldı ki, harcama üzerinden vergi alınması hükümetler için çok kolaydır, ancak bu vergiler bir süre sonra vergide adaleti bozmaya başlar.
Oysa gelir üzerinden alınan (gelir ve kurumlar) vergilerin artırılması hem vergide adaleti, sağlar hem de belge düzeninin ileri seviyeye ulaşmasını sağlar. Bu konuda çeşitli kanunlar çıkarılmış, birçok tedbir almmış olmasına rağmen arzu edilen bir noktaya henüz gelmediğimiz bir gerçek. Dolayısıyla, yeni yöntemlerin geliştirilerek uygulamaya konulmasında fayda var.
Bu konudaki önerimiz, akıllı ödeme kaydedici cihazların devreye girdiği bu dönemde, kredi kartıyla alışveriş yapan herkese, her alışverişte uygun bir oranda para-puan verilerek belge almayı da teşvik ederek kayıtdışılıkla mücadelede ekonomiye katkıda bulunmaktır. Dahası, “Fiş veya fatura almazsam ne kadar indirim yaparsınız” sorusu da bir süre sonra tarih olacaktır.
TALHA APAK
