BES’te insanlar yakınları için de birikim yapıyor. Bu kişileri lehdar olarak sözleşmesine kaydettiriyor. Ancak yasal mirasçılar ile lehdar belirlenen kişilere uygulanacak istisna miktarı arasında ciddi fark olduğu akıldan çıkarılmamalı…
BES katılımcılara pek çok avantaj sağlıyor. Yüzde 25 devlet katkısı, hesapların katılımcı bazında özelleştirilmesi, katılımcıların fon dağılım değişikliği yoluyla birikiminin geleceğinde karar sahibi olması, birikimlerin belli tutarlarının haciz ve rehinden muaf tutulması vb. Bu avantajların yanında katılımcılara çok büyük bir özgürlük sunan, vefat olasılığında lehdar belirleme yetkisinin olması da, sistemi cazip kılan öğelerden biri olarak görünüyor. Sistemde pek çok katılımcı kendi adına, ama anne-babası veya çocuklarının faydalanması amacıyla birikim yapıyor. Allah korusun, kendisine bir şey olursa o birikim belirlediği lehdarın. Bu çok güzel ama burada bilinmeyen bir şey var, eğer katılımcı vefat nedeniyle sistemden ayrılırsa, bu durumda devreye veraset ve intikal vergisi giriyor. Sözleşmeye lehdar belirlediğiniz veya belirlemediğiniz durumlarda, veraset ve intikal vergisi oranı farklılaşıyor. Eee, hani bireysel emeklilik sisteminde sadece gelir vergisi stopajı vardı, bu da nereden çıktı, dediğinizi duyar gibiyim. Anlatalım, efendim…
GELİR VERGİSİ STOPAJI
BES’te katılımcılar sistemden ayrıldıklarında kendi birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden gelir vergisi stopajı ödüyor. Stopaj oranı katılımcının sistemde kaldığı süreye göre değişiyor. Vefat nedeniyle sistemden ayrılan katılımcıların birikimlerinin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden yüzde 5 stopaj kesiliyor. Burada katılımcının sistemde kalma süresine bakılmıyor. Vefat eden katılımcıların devlet katkılarının’tamamı hak ediliyor. Katılımcının birikimi vc devlet katkıları lehdar belirlenmiş ise lehdara, belirlenmemiş ise yasal mirasçılarına ödeniyor. Ödeniyor ama birikimlerin ve devlet katkılarının getirileri üzerinden öncelikle yüzde 5 gelir vergisi düşüldükten sonra, kalan kısım veraset vc intikal vergisine konu oluyor.
VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının Türkiye’de bulunan mallarının veraset yoluyla veya herhangi bir nedenle, bir kişiden diğer bir kişiye intikalinde, veraset ve intikal vergisi söz konusu oluyor. Veraset miras, vasiyet ve miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufları ifade ediyor. BES katılımcısının da vefatı halinde birikimleri ve devlet katkıları veraset ve intikal vergisinin kapsamına giriyor. Burada katılımcının lehdar belirleyip belirlememesi, veraset ve intikal vergisi oranının farklılaşmasına neden oluyor. Yasal mirasçılar için vergiden istisna tutulacak matbu rakamlar belirlenmiş. Yasal mirasçıların veraset ve intikal vergisi miktar ve oranları farklı, belirlenen lehdarın tabi tutulacağı veraset ve intikal vergisi miktar ve oranlan farklı belirlenmiş. BES katılımcısının vefatı nedeniyle birikimlerinin varislere ödenmesi aşamasında kanun, BES şirketlerini veraset ve intikal vergisini tahsil etmekle sorumlu tutuyor.
YASAL MİRASÇI – LEHDAR FARKI
Veraset ve intikal mevzuatına göre kişinin eşi vc çocukları ile ana-babası başta olmak üzere yasal mirasçılarının kimler olduğu detaylı bir şekilde tarif ediliyor. Biz işin vergi tarafına bakacağımızdan, mirasçılara kalan birikimin hangi oranlarda vergilendirileceği kısmı bizi ilgilendiriyor. Burada en önemli konu, BES sisteminde aslında getirililer vergilendirilirken, veraset ve intikal vergisi tarafında birikimin ve devlet katkılarının tamamı vergi konusu oluyor. Vergi, birikimin tek tek yasal mirasçılara intikal eden kısmı üzerinden hesaplanıyor. Mirasın ne kadarlık bölümünün istisna olduğu, ne kadarının hangi vergi oranlarından vergilendirileceği, her yıl yeniden ilan ediliyor. 2019 için evlatlıklar dahil, füruğ ve eşten her birine isabet eden mirasın 250.125 TL’sı istisna olarak belirlenmiş. Bunu aşan kısım 290 bin TL’ye kadar yüzde 1 oranında veraset ve intikal vergisine tabi tutuluyor. Sonra gelen 700 bin TL için ise vergi oranı yüzde 3 oluyor.
Geldik işin detay ama can yakıcı kısmına. Çünkü BES’e girerken artı bir değer olarak sunulan lehdar belirleme yetkisi, katılımcının vefatı durumunda lehdar için daha fazla vergi anlamına geliyor. Veraset ve intikal kanununa göre belirlenen lehdar ‘ivazsız intikal’ açısından değerlendiriliyor. Yani kanun lehdarın elde edeceği mirası karşılıksız mal edinme olarak değerlendiriyor. Katılımcı, BES sözleşmesine lehdar belirlediğinde (yasal mirasçılarından olsa bile), vefatı durumunda lehdar sadece istisna (2019 yılı için 5.760 TL) olan kısım için veraset ve intikal vergisi ödemiyor. Kalan kısım için veraset ve intikal vergisi oram ilk 290 bin TL için yüzde 10’a sonraki 700 bin TL için yüzde 15’e çıkıyor.
Denilebilir ki, bu çok detay bir konu. BES sisteminde kaç kişi lehdar belirliyor ki. Haklısınız, ancak iş olup bittikten sonra, haberim yoktu, bilmiyordum demenin bir anlamı yok.
Pek çok kişi çocukları için, torunları için, ana-babaları için, kardeşleri için sistemde birikim yapıyor. Bu kişileri lehdar olarak sözleşmesine kaydettiriyor. Ancak yasal mirasçıların istisna miktarları ile lehdar belirlenen kişilere uygulanacak istisna miktarı arasında çok ciddi bir fark var. Lehdar olarak belirlenen kişilere uygulanacak vergi oranları da oldukça yüksek. Katılımcıların bunu bilerek, ona göre tercihte bulunması ileride beklenmeyen durumların ortaya çıkmasını önleyecektir.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
