Melek Yatırımcılığa İlgi Neden Azaldı
2015’te 69, 2016’da 68 kişi melek yatırımcı lisansı aldı. 2017’nin ilk yarısında lisans alan yatırımcı sayısı ise sadece 12. Türkiye’de halihazırda 424 melek yatırımcıyla yaklaşık 500 milyon Euro’luk potansiyel bir pazar var. Ama potansiyelin yüzde 10’u kadar bile hareket yok. Bu hareketsizliği uzmanlar, yeterli başan hikayesi çıkmamasına ve motivasyonun düşmesine bağlıyor. Aynca geleneksel yatırımcıların ekosisteme dahil olmaması da önemli bir faktör olarak görülüyor.
2017 yılında 162 girişim melek ve girişim sermayelerinden 108 milyon dolarlık yatırım aldı.
Startups.Watch’a göre 2017 yılında 162 girişim, melek ve girişim sermayelerinden 103 milyon dolarlık yatırım aldı. Yatırım anlamında iyi bir yıl geçirildi. Hatta Avrupa sıralamalarında bu rakamla lig bile atlandı.
Ancak bu rakamlar, Türkiye’nin potansiyeli düşünüldüğünde yeterli bulunmuyor. Zaten son dönemde start up dünyasında melek yatırımcıların hareketsizliğinin çok tartışılması da buradan kaynaklanıyor.
Rakamlarla konuşursak… 2013’te 155 kişi melek yatırımcı olurken 2016’da 68 kişi ve 2017’nin ilk yarısında 12 kişi lisans aldı. Yani yıllar itibariyle azalan bir trend söz konusu. Türkiye’de bugün itibarıyla lisanslı 424 melek yatırımcı bulunuyor. Akredite olmayanlarla beraber bu sayının 1.000’e ulaştığı tahmini yapılıyor. Oysa uzmanlar, 500 milyon Euro’luk potansiyel bir melek yatırımcı pazarından bahsediyor. Ancak az sayıda meleğin yatırım yaptığını, önemli bir bölümünün “hareketsiz” olduğunu görüyoruz.
Türkiye’de 1 milyon üzeri mevduatı olan 100 bin kişinin de olduğu düşünülürse yatırımcı potansiyelinin de realize olmadığı aşikar.
Peki neden melek yatırımcılığa ilgi azaldı ve neden melek yatırımcı lisansı olanların önemli bir bölümü yatırım yapmıyor?
STATÜ İÇİN Mİ ALDILAR?
Uzmanlara göre mevcut durumun bir değil birçok nedeni var. Bunların başında melek yatırımcıların bu işi bir statü kazanma aracı olarak görüp sadece unvanla yetinmesi, yatırım için yeterli sermaye ayırmaması, mevcut konjonktürün yatırım için yeterince güvenli bulunmaması ve yatırım yapacak girişim sayısının az olması geliyor.
Örneğin start up ekosistemine hakim isimlerden biri olan Startups.Watch’un kurucusu Serkan Unsal, hiç yatırım yapmayan ama lisans sahibi olan melek yatırımcıların varlığına dikkat çekiyor ve “Bir kısmı gerçekten bunu statü kazanmak için aldı. Bir kısmı da melek yatırım yapmak için aldı. Fakat fırsat olarak gördüğü düşük riskli girişim bulamıyor” diyor.
Monitise CEO’su Fırat Işbecer, mevcut duruma şu sözlerle dikkat çekiyor:
“Lisans almak kolay bir iş. Ancak yatırım yapmak için önce paranın olması gerekiyor. Ardından start up’lara ilgi duyman, bağlantılarının kuvvetli olması ve girişimcinin senden yatırım almak istemesi lazım. Türkiye’de maalesef yatırımcı olduğunu iddia edenlerin büyük çoğunluğunda saydığım özelliklerin büyük kısmı yok. Bugüne kadar melek yatırımcıyım diyen ama 5 kuruş yatırım yapmamış olanlar var.”
YATIRIMCI SAYISI YETERSİZ
Avrupa Melek Yatırım Ticaret Örgütü (EBAN) tarafından açıklanan rapora göre Türkiye, Avrupa’nın en büyük 6’ncı melek yatırımcı pazarı. Ingiltere, Fransa, Almanya, Ispanya ve Finlandiya’dan sonra Türkiye geliyor. Türkiye’de yatırım ekosisteminin gerçek anlamda hayata geçtiği 2010 yılından bu yana ise melek yatırımcıların aktif olmasının beklendiği başlangıç ve erken aşama yatırımlarının toplam hacmi 407 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Buna karşın uzmanlara göre Türkiye’de yaklaşık 500 milyon Euro’luk bir potansiyel melek yatırımcı pazarı var. Bazı görüşler, bu potansiyelin hayata geçmemesinin nedenini melek yatırımcı sayısının azlığına bağlıyor. Örneğin İstanbul Startup Angels Kurucu Ortağı Gülsüm Çıracı, Türkiye’de melek yatımcı sayısının düşük olduğunu, bu nedenle yatırım sayısının az olduğunu düşünüyor ve şöyle konuşuyor:
“AB ülkelerinde yaklaşık 70 bin yatırımcı, her yıl ortalama 7 milyar dolar yatırım yapıyor. Türkiye’de melek yatırımcı sayımızı hala 100’lerle ifade ediyoruz. Bu kadar az sayıdaki yatırımcı tabii ki sınırlı sayıda girişimciye yatırım yapabiliyor.”
KAZANÇ DÜŞÜK
Öte yandan sorunun melek yatırımcı sayısında değil niteliğinde olduğunu düşünenler de var. Core Strateji Kurucu Ortağı Ihsan Elgin, Türkiye’de melek yatırımcı sayısının artmasından çok, girişimci gibi düşünebilen, mentorluk edebilecek, yatırım konusunda tecrübeli ve aktif yatırım yapacak nitelikli melek yatırımcıya ihtiyaç olduğunu söylüyor.
Yurt dışındaki melek yatırımcıların, yaptıkları yatırımlardan kazandıkları için yeni yatırımlara fon ayırmakta güçlük çekmediklerini ifade eden Elgin, sözlerine şöyle devam ediyor:
“Türkiye’deki melek yatırım ekosistemi, henüz yeterli olgunluğa ulaşmadığından genelde iş dünyasından gelen kişilerin mentorluklarına dayanıyor. Bu melek yatırımcılar henüz yatırımlarından maddi gelir elde etme noktasına gelemedi. Bu nedenle yaptıkları yatırım sayısı da sınırlı oluyor.”
Elgine göre Türkiye’deki melek yatırımcılar, genellikle girişimlerin belli bir aşamada olmasını, en azından fatura kesmiş olmasını bekliyor. Elgin,
“Bu da melek yatırım sayısını etkiliyor. Birkaç melek yatırımcı dışında portföy oluşturma hedefiyle birbirini besleyebilecek birçok girişime yatırım yapan melek yatırımcı sayısı hala az” diye anlatıyor.
MOTİVASYON AZ
Ekonomik ve politik konjonktür de melek yatırımcıların hareketini ciddi düzeyde etkiliyor. Türkiye’nin önemli melek yatırımcılarından Melih Ödemiş, 2013’e kadar melek yatırımcılar açısından çok pozitif bir ivme olduğunu hatırlatıyor. Ödemiş, bu ivmenin 2013-2015 arasında biraz yavaşladığını, 2015 sonrasındaysa gerek politik gerek ekonomik kaygılarla potansiyelinin çok altında kaldığını düşünüyor. Ayrıca “Döviz kurlarının yukarı fırlaması, faizlerin yeniden yükselmeye başlaması, emlak piyasasındaki ciddi fiyat düşüşleri yeni melek yatırımcıların ortaya çıkmasını frenledi. Mevcut ve aktif olanların da yatırım hızını genel anlamda azalttı. Tabii ki istisnalar var” diyor, ödemiş, lisans almanın yatırım yapmak için bir gereklilik değil motivasyon kaynağı olduğunu da söyleyerek şöyle devam ediyor:
“Lisans konusu ne yazık ki fonksiyonel ve pratik olmaktan ziyade ‘Alalım, bulunsun noktasında değerlendiriliyor. Ekonomik ve politik ortam yeniden umut verici hale gelirse Türkiye’de melek yatırım potansiyelinin bugün gözlemlediğimizin çok ötesine geçebileceğini düşünüyorum.”
BAŞARI HİKAYESİ YOK
Yatırım iştahını artıran önemli etkenlerden biri de hiç kuşkusuz o alanda yaratılan başarı hikayeleri. Yeterli başarı hikayesinin olmaması da melek yatırımcıları etkiliyor. “Türkiye’de şu anda ciddi bir exit hikayesi maalesef oluşmadı.
Genelde yapılan exit’ler 2001-2003 döneminde hayata geçmiş şirketlerden oluştu. Halbuki melek yatırımcı, parasına geri dönüşü çok daha hızlı görmek ister” diyen Medianova CEO’su Serkan Sevim, melek yatırımcıların yatırım iştahının olmayışını yeterli başarı hikayesi çıkmamasına bağlıyor.
Amerika’da start up’ların çok ciddi exit’lerle satıldıklarına dikkat çeken Sevim, bunun da yurt dışında yaşayan melek yatırımcıların yatırım portföylerine biraz daha fazla start up koymalarına neden olduğunu ifade ediyor. “Yatırımcı, başarı hikayeleriyle motive olur” diyor.
İstanbul Startup Angels’m melek yatırımcılarından Vedat Çavuşoğlu, hem melek yatırımcı sayısının hem aktif melek yatırımcı sayısının hem de farklı girişimlere destek olacak birikimde nitelikli melek sayısının çok az olduğunu belirtiyor. Çavuşoğlu, “Özellikle teknolojik girişimler için kaybedecek zaman yok. Türkiye’deki melek yatırımcı ekosistemini hareketlendirmek ve büyütmek için en büyük ihtiyaç yeni başarı hikayeleri diye konuşuyor.
GELENEKSELLER BEKLENİYOR
Uzmanlara göre melek yatırımcılıkta Türkiye’de yıllık 500 milyon Euro’luk bir potansiyel var. Peki bu potansiyelin harekete geçmesi için ne yapılması gerekiyor? Boğaziçi Ventures’tan Burak Balık, potansiyelin hayata geçmesi için geleneksel sermayenin aktif melek yatırımcı olması gerektiğini savunuyor. Bu konudaki görüşlerini şöyle dile getiriyor:
“Geleneksel sermaye hem ülkenin kalkınması, gelişimi, ‘topluma geri verme’ amacıyla yatırım yapmalı hem para kazanmak için… Türkiye’de bankada 1 milyon TL üzerinde mevduat sahibi olan kişi sayısı 100 binin üzerinde. Bankadan aldıkları faiz geliri malum. Oysa bir yatırımcı dolar bazında ortalama yıllık yüzde 30 kazanabilir. Dünyada sermaye sahipleri her zaman paralarını değerlendirecek alternatifler arar ve farklı yöntemleri değerlendirir. Türkiye’de öncelikle geleneksel sermayenin bu alanı keşfetmesini sağlamalıyız, sonrasında onların ne kadar aktif olup olmadıklarını değerlendirebiliriz.”
İstanbul Startup Angels Kurucu Ortağı Gülsüm Çıracı da öncelikli olarak potansiyel yatırımcılara ulaşarak onları ekosisteme kazandırmak gerektiğini savunuyor. Bu şekilde Türkiye’nin potansiyelinin hayata geçebileceğinin altını çiziyor.
OZCAN TAHINCIOGLU TAHİNCİOĞLU HOLDİNG YKB
“YATIRIM MİKTARLARI ÇOK KUÇUK”
UZMANLIK, DENEYİM, VARLIK
Melek yatırımcıların belli konularda uzman olması, önemli bir deneyime sahip olması ve girişimcilere destek olarak kullanmaktan çekinmeyeceği, riske edebileceği ölçüde varlıklı olması gerekiyor. Ufak bir melek yatırımcı kitlesi hariç yatırımcı başına yapılan yatırım miktarları çok küçük.
SİSTEM BÜYÜYOR
Son yıllarda tüm dünyada teknoloji girişimlerinin ürettiği başarı hikayeleri melek yatırımcılığa ilgiyi artırdı. Bireysel Katılım Sermayesi Sistemi ve bu sistemin sunduğu avantajlar da ülkemizdeki melek yatırımcı sayısının daha hızlı artmasını sağladı. Ülkemizdeki başarılı girişimciler de birer seri girişimciye dönmenin yanı sıra diğer girişimlere de yatırım yaparak ekosistemi birer melek yatırımcı olarak büyütüyor.
CEM SOYSAL INVENTRAM GENEL MÜDÜRÜ
“TÜRKİYE BÖLGESEL LİDER OLABİLİR”
EN YÜKSEK ORAN
Türkiye, akredite edilmiş melek yatırımcıya yüzde 75’lik vergi indirimi sağlıyor. Bu dünyada uygulanan en yüksek oran. Ayrıca melek yatırımcıların yaptıkları yatırım kadar devletin de para koyması söz konusu. Böylece hem melek yatırımcının riski azalıyor hem daha fazla girişimcinin melek yatırım sermayesine ulaşması sağlanıyor.
FIRSAT KÖRFEZ’DE
Körfez ülkeleri özellikle petrol fiyatlarının düşmesiyle artık girişimcilere, KOBİ’lere odaklandı. İslam ülkelerinin ekonomilerinde melek yatırımcılık hala tanınmıyor. Halbuki yatırımcı olanlar bir girişime ortak oluyor, para veriyor, işin içinde faiz de yok. Türkiye bu tecrübesini özellikle Körfez ülkeleriyle paylaşabilir. Bu da Türkiye’ye konuda bölgesel lider olma fırsatını getirebilir.
AHU BUYUKKUŞOGLU SERTER ARYA KADIN PLATFORMU KURUCUSU
“KADIN MELEK PARMAKLA SAYILACAK KÂDÂİ AZ”
BELLİ BAŞLI İSİMLER
Türkiye’de melek yatırımcılık denilince akla belli başlı isimler geliyor. Ekosistemdeki kadın melek yatırımcı sayısı ise parmakla sayılabilecek kadar az. Kurucusu olduğum Arya Kadın Yatırım Platformu’nun misyonlarından biri de daha çok kadının melek yatırımcılığı öğrenmesi ve kadın girişimlerine yatırım yapması.
YATIRIM ARTMALI
Ekosistemin gelişmesinden söz etmek için hem daha çok potansiyel yatırımcının ilgisini çekmek hem yatırım miktarını artırmak durumundayız. Bizde riski minimuma indirmek için küçük miktarlarda yatırımlar yapılıyor. Sürdürülebilir büyüme ve işsizliğin çözümü için daha çok girişim melek yatırımlarla desteklenmeli.
Özlem Aydın Ayvacı
