OKS hakkında her şey

Otomatik Katılım Sisteminde (OKS) 1 Temmuz itibariyle 5. Faz başladı. Bir tasarruf ve yatırım sistemi olan OKS geleceğine yatırım yapmak isteyen SGK’lılar için büyük önem taşıyor. Sistemin ayrıntılarını inceledik…

GEÇEN yıl uygulanmaya başlanan Otomatik Katılım Sistemi (OKS) bir tasarruf ve yatırım sistemi olarak kurgulandı. Gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ile farkı kişinin kendisi değil işverenler üzerinden yürütülmesi, işverenler, çalışan sayılarına göre etap etap, T.C. vatandaşı olan ve Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) bildirgesinde yer alan 45 yaşım doldurmamış çalışanlarını sisteme dahil etmek zorunda. Yani sisteme giriş zorunlu. Bu nedenle sisteme dahil ederken, çalışanlara girmek isteyip-isteme-yeceği sorulmuyor. Sadece çalışanların faizli-faizsiz fon tercihleri soruluyor ve fon tercih hakkını işverene bırakabileceği konusunda bilgilendirme yapılıyor. Çalışanlar eğer sistemde kalmak istemezlerse, cayma hakkı süresinde veya diledikleri herhangi bir zamanda, hiçbir hak kaybı olmadan sistemden çıkabiliyor.

1 Temmuz 2018’de başlayan 5. Faz nedeniyle 216 bin işveren ve yaklaşık 4 milyon çalışan sisteme dahil olacak. Bu nedenle OKS hakkında ayrıntılı bir yazı hazırladık. (Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi almak okurlarımız zeynep.candan@paradergi.eom.tr adresine mail atabilir.)

KİMLER DAHİL OLACAK?

özel sektörde genellikle maaş ve ücretler ay sonunda ödenir. Bu ay işverenler Temmuz 2018 maaşını öderken çalışanların ücretlerinden yüzde 3 katkı payı kesintisi yaparak anlaştıkları bir bireysel emeklilik şirketine ödeyecekler. Peki, hangi işverenler çalışanlarını sisteme dahil edecek, yani hangi işverenler OKS’nin kapsama alanına girecek?

1 Temmuz 2018 tarihinde en az 10 en çok 49 çalışanı olan işverenler OKS’nin kapsama alanına giriyor. Yani bu işverenler çalışanlarını sisteme dahil edecek. İster stajyer, ister mevsimlik işçi, ister yarı zamanlı çalışan olsun 45 yaşını doldurmamış ve TC vatandaşı olan, işverenin SGK bildirgesinde yer alan bütün çalışanlar OKS’ye dahil edilecek.

• 1 Temmuz 2018 tarihinde SGK bildirgesinde yer alan çalışanlar, yaşlarına bakılmaksızın en az 10, en çok 49 ise işveren OKS’nin kapsama alanına girmiş olacak.

• İşverenin aynı şirket adı altında birden fazla işyeri varsa ve bu çalışanlar için tek bir SGK bildirgesi hazırlanıyorsa, bütün işyerlerinde çalışanlar OKS’ye alınacak.

• İşverenin birden fazla işyeri var ve her bir işyeri farklı bir şirket adı altında faaliyet gösteriyorsa yani her bir işyeri için ayrı SGK bildirgesi hazırlanıyorsa, en az 10 ve en çok 49 çalışanı olan işyerleri sisteme dahil edilecek, çalışan sayısı bu fazın gerektirdiğinden az veya çok ise bu işyerlerinde çalışanlar sisteme dahil edilmeyecek.

• Eğer SGK bildirgesinde yer alıyorsa, bir gün çalışıp ayrılmış olsalar bile, SGK bildirgesinde yer alan çalışanlar da sisteme dahil edilecek. Yani bir gün çalıştı, bir şey olmaz diye düşünülmeyecek. İşveren işten ayrılmış bile olsa SGK bildirgesinde yer alan çalışanı sisteme dahil etmek zorunda.

• Birden fazla işte çalışanlar, OKS’nin kapsama alanına giren, (en az 10 en çok 49 çalışanı olan) işverenleri tarafından ayrı ayrı sisteme dahil edilmek zorunda olacak.

• Çalışanların yaş açısından sisteme dahil olup-olmayacağına 1 Temmuz 2018 tarihindeki yaşı dikkate alınarak karar veriliyor. 1 Temmuz 2018 tarihinde 45 yaşını doldurmamış çalışanlar sisteme dahil ediliyor.

KATKI PAYI NE KADAR?

İşveren çalışanların brüt ücretlerinden en az yüzde 3 oranında katkı payı kesintisi yapıyor. Çalışan isterse katkı payının oranını artırabilir, ancak yüzde 3 oranının altında bir katkı payı kesintisi talep edemiyor. Çalışanlar ücretlerinden yapılan kesintiler dışında, ek katkı payı ödemesi veya ara ödeme yapamıyor. Çalışanlar katkı payının artırılması veya azaltılması ile ilgili taleplerini, ücret hesaplaması tamamlanmadan önce işverene bildirmeleri gerekiyor.

Bireysel emeklilik şirketi ve işveren, ücret ödeme gününü kendi aralarında kararlaştırabiliyor. Ancak işveren tarafından kesilen katkı payları, ücret ödeme gününün ertesi iş günü, bireysel emeklilik şirketinin hesaplarına aktarılmak zorunda.

Çalışanların düzenli olmayan mesai, ikramiye, sosyal yardımlar vb. gelirleri varsa brüt ücret hesabına bunlar da dahil ediliyor. Çalışanın SGK matrahını oluşturan brüt ücret, katkı payının kesilmesinde esas alınıyor. Çalışanlar ücretlerinden yapılan kesintileri bireysel emeklilik şirketinin internet sitelerinden kendilerine verilecek şifre ile takip edebiliyor. Ayrıca www.takasbank.com.tr adresinden de hesaplarındaki fonları görebiliyorlar.

DEVLET KATKILARI NELER?

İşveren tarafından OKS’yc dahil edilen çalışanlar için, gönüllü BES tarafından farklı olarak üç şekilde devlet katkısı veriliyor.

• Sisteme dahil edilen ve cayma hakkı süresi (iki ay) içinde sistemden ayrılmayan çalışanlara 1.000 TL başlangıç devlet katkısı. Bu katkı sistemde iki ayını tamamlayan çalışanların hesaplarına intikal ettiriliyor.

• Sisteme yatırılan her katkı payına yüzde 25 devlet katkısı. Aynen gönüllü bireysel emeklilik tarafındaki gibi sisteme yatırılan katkı payları için yüzde 25 devlet katkısına hak kazanılıyor. Bir farkla; OKS tarafında katkı payları hesaba nakit olarak yatırılmıyor, taahhüt hesaplarında takip ediliyor.

• Üçüncü olarak, ek devlet katkısı. Ek devlet katkısını, sistemde 10 yıl kalarak 56 yaşını tamamlayan ve birikimlerinin tamamını veya bir kısmını en az 10 yıllık ‘yıllık gelir sigortası’ yaptıranlar hak ediyor. ‘Yıllık gelir sigortası’na aktarılan birikimlerin yüzde 5’i kadar daha devlet ek katkı veriyor.

Devlet katkıları çalışanlar adına taahhüt hesaplarında takip ediliyor. Taahhüt hesaplarındaki devlet katkılarının getirileri aylık TÜFE’ye endeksleniyor ve hak ediş sürelerine uygun olarak katılımcının devlet katkısı fonu hesabına aktarılıyor. Sistemde üç yılını tamamlamadan ayrılan çalışanlar devlet katkısı alamıyor. Üç yıldan sonra kademeli bir hak ediş süreci mevcut.

Başlangıç ‘devlet katkısı’ olan 1.000 TL ve ‘ek devlet katkısı’ sadece çalışanlara sunuluyor. Gönüllü BES tarafındaki katılımcılar için söz konusu değil.

FON TERCİHİ NASIL YAPILIR?

Bireysel emeklilik şirketleri çalışanlar için başlangıç fonu, standart fon ve değişken fonlarda faizli ve faizsiz seçenekleri içeren farklı yapıda fon kurmak zorunda. İşveren çalışanlarını sisteme dahil ederken, faizli-faizsiz fon tercihlerini alır. Çalışanın ücretinden kesilen katkı payları ilk iki ay ‘Başlangıç Fonları’nda değerlendirilir. îkinci aym sonunda çalışana risk profil aııketi sunulur. Katılımcı anket sonucuna bağlı kalmamak üzere, ‘Standart Fon’ veya ‘Değişken Fon’ tercihinde bulunabiliyor.

Çalışan başlangıç fonlarını ikinci ayın sonunda değiştirmedi, böyleyse ne olacak?

Çalışan 10 ay daha başlangıç fonlarına katkı payı ödemeye devam edecek. 12’nci aym sonunda sistem otomatik olarak çalışanı standart fonlara yönlendirilecek. Ancak çalışan isterse risk profil anketini cevapladıktan sonra, fon dağüım değişikliği yaparak başlangıç fonlarına katkı payı ödemeye devam edebilecek veya portföyünü kendisine sunulan fonlar arasında tercih ettiği oranlarda dağıtabilecek.

OKS FONLARININ İÇERİĞİ

Gönüllü BES tarafında ve OKS tarafında çalışanlara farklı fonlar sunuluyor. Bunun birinci nedeni OKS tarafındaki fonlardan yapılan Ton İşletim Gider Kesintisi’nin düşük oluşu. Bu fonlardan sadece yüzde 0.85 oranında kesinti yapılabiliyor. İkinci neden ise OKS tarafındaki fonların yönetiminde portföy yönetim şirketlerine daha çok inisiyatif tanınmış durumda. Portföy yönetim şirketi, fonun risk düzeyine ve yönetim stratejisine uygun olarak fonu yönetmek zorunda. Şimdi bakalım, çalışanlara sunulan başlangıç fonları, standart fonlar ve değişken fonların içeriği nasıl oluşturuluyor?

– Başlangıç Fonları: Cayma hakkı süresince yani ilk iki ay bu fonların zarar etmemesi ilk hedef. Bu nedenle başlangıç fonlarının içeriğinde faizli-faizsiz olmasına göre en az yüzde 60 oranında TL mevduat veya katılma hesabı, en az yüzde 20 oranında kısa vadeli kamu borçlanma araçları veya kira sertifikası, gelir ortaklığı senetleri bulunmak zorunda. Kalan kısmı likiditesi yüksek yatırımlarda değerlendiriliyor. Bu fonlara dövize bağlı borçlanma araçları, hisse senedi ve kıymetli madenler alınmıyor.

– Standart Fonlar: Faizli veya faizsiz olmasına göre portföyünde en az yüzde 50 oranında TL cinsinden kamu borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri veya kira sertifikaları bulunuyor. Yüzde 10’u girişim sermayesi veya gayrimenkul yatırım fonları ile Türkiye Varlık Fonu ve altyapı projelerinin finansmanı amacıyla kurulmuş şirketlerin hisse, bono veya kira sertifikalarında değerlendiriliyor. Kalan yüzde 40’ı TL mevduat veya katılma hesaplarına bağlanabiliyor. Portföyün yüzde 30’unu aşmayacak şekilde hisse senedi, kıymetli madenler, varantlar, borçlanma araçları, ipoteğe dayalı varlıklar portföye alınabiliyor.

– Değişken Fonlar: Dört farklı risk kategorisinde kurulacak olan değişken fonlar da, faizli ve faizsiz seçeneklerde olmak zorunda. Değişken fonlar öngörülen risk seviyesi içinde kalmak şartıyla, piyasalarda işlem gören bütün yatırım araçlarını, herhangi bir sınırlamaya tabi olmadan alıp satabiliyor. Değişken fonların portföylerinin getirisi tamamıyla portföy yönetim şirketinin aktif portföy yönetimi yapması ile ilgili. Çalışanlara baz değer teşkil etmesi açısından, dört farklı tipteki değişken fonun hedef getirileri aşağıdaki gibidir:

• Muhafazakar Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi + yüzde 1.

• Dengeli Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi -I- yüzde 1.5.

• Atak/Dinamik/Büyüme Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi + yüzde 2.

• Agresif Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi + yüzde 3’tür.

ÇALIŞANLARIN HAKLARI

Bireysel emeklilik sisteminde kural olarak herkes sistemdeki haklarını kendisi kullanır. Ancak OKS tarafında hakların kullanımı işveren ve çalışan arasında paylaşılabilir. Hakların kullanımında kime bildirim yapılacağı konusu işveren ile bireysel emeklilik şirketi arasında kararlaştırılabilir. Örneğin, cayma bildirimi, ara verme bildirimi, işten ayrılma bildiriminin hangi tarafa yapılacağı işveren ile bireysel emeklilik şirketi arasındaki sözleşmede belirtilir.

• işverenler çalışanların fon tercihini dikkate alarak faizli veya faizsiz plan veya her ikisini de tercih edebilir. Çalışanlar işverenlerinin seçtiği plan dahilinde katkı payı ödemek zorunda. Faizli-faizsiz plan tercihi dışında tercihte bulunamazlar. Ancak iş değiştiren çalışan gittiği yeni işveren de OKS kapsamındaysa, önceki sözleşmesini yeni işverenin dahil olduğu plana aktarabiliyor.

• Çalışanlar sisteme dahil oldukları ilk iki ayda, başlangıç fonlarında kalmak zorunda. ilk iki aydan sonra yrida altı kez fon dağılım değişikliği yapma hakkına sahip. Ancak başlangıç fonundan ayrılmayan çalışanlar, 12’nci ayın sonunda sistem tarafından otomatik olarak standart fona yönlendiriliyor. Çalışan risk profil anketini cevapladıktan sonra, isterse kendisine önerilen, isterse kendi seçtiği fonları tercih ederek portföyünü oluşturabiliyor.

• Çalışanlar aynı işverende çalıştıkları sürece, işverenin tercih ettiği bireysel emeklilik şirketiyle çalışmak zorunda. Bireysel emeklilik şirketinden memnuniyetsizlik durumunda aktarım hakkım işveren kullanıyor. İlk bireysel emeklilik şirketiyle iki yıl çalıştıktan sonra, işveren başka bir bireysel emeklilik şirketine aktarımda bulunabiliyor.

• Çalışan çalıştığı sürece katkı payı ödemeye ara verebilir. Çalışan dilediği zaman azami üç ay olmak üzere katkı ödemeye ara verebiliyor. Ara verme süresini uzatmak isterse, ara verme süresi sona ermeden yeni talebini iletilmeli. Ara verme hakkı konusunda bireysel emeklilik şirketiyle sürekli olarak iletişimde olmak gerekir ki, hem iletişimsizlik nedeniyle ara verme döneminde katkı payı kesintisi yapılmasın, hem de ara verme süresi uzayacaksa bunun bilgisi zamanında verilsin.

• Çalışanların OKS’de biriken tasarrufları ve devlet katkıları belli hesaplamalar dahilinde haciz ve rehinden muaf tutuluyor. Bu hesap şöyle yapılıyor: Çalışanın sistemde bulunduğu ay sayısı ile o dönem geçerli brüt asgari ücretin çarpımıyla bulunacak tutar, haciz ve rehinden muaf tutuluyor.

• Çalışanların OKS’de ve gönüllü BES tarafındaki sözleşmeleri için devlet katkıları ayrı ayrı takip ediliyor. Dolayısıyla kişi başına bir yıllık brüt asgari ücret tutarı ile sınırlı olan devlet katkısı, hem gönüllü BES tarafında hem de OKS tarafında iki kez hak edilebiliyor. Ayrıca 1.000 TL’lik başlangıç devlet katkısı bu hesaplamalara dahil edilmeyerek ayrı takip ediliyor.

• Sistemde en az 10 yıl katkı payı ödemek ve 56 yaşını tamamlamak emeklilik hakkının kazanılmasını sağlıyor. OKS tarafındaki katılımcıların ise 45 yaş altı katılım nedeniyle, emekli olmak için sistemde en az 11 yıl kalmaları gerekiyor. OKS ve gönüllü BES sözleşmeleri hiçbir şekilde birleştirile-miyor. Bu nedenle hem gönüllü BES tarafında hem de OKS tarafında ayrı ayrı yıl ve yaş kriterini yerine getirmek gerekiyor. OKS tarafında emeklilik hakkı kullanılırken, birikimlerini en az 10 yıllık ‘Yıllık Gelir Sigortasına’ aktaran çalışanlar, aktarılan kısmın yüzde 5’i kadar daha ek devlet katkısına hak kazanıyor.

OKS KAPSAMINDAYKEN İŞ DEĞİŞİKLİĞİ

• Çalışan OKS kapsamındaki işyerinden ayrıldığında, yeni işyeri de OKS kapsamında ise, eski işyerinde geçerli olan sözleşmesini birikimleriyle birlikte yeni işyerindeki plana taşır.

• Çalışan OKS kapsamındaki işyerinden ayrıldığında, yeni işyeri OKS kapsamında değilse veya iş bulamadıysa, çalışan için iki seçenek var. Ya sözleşmesini sonlandıracak yada brüt asgari ücretin yüzde 3’ünden az olmamak şartıyla dışarıdan katkı payı ödemeye devam edecek.

• OKS kapsamındaki bir işverende işe başlayan, daha önceden bir OKS sözleşmesi olmayan çalışanlar işverenin dahil olduğu plan kapsamında katkı payı öder.

• OKS’ye dahil olup da cayma hakkını kullanarak veya daha sonrasında ayrılmış olan çalışanlar mevcut uygulamada 1.000 TL’lik başlangıç devlet katkısına bir daha hak kazanamıyor.

Bir işveren OKS kapsamına girdiği tarihten itibaren, çalışan sayısı tedrici giriş tarihinde öngörülenin altına düşse bile OKS kapsamından çıkmaz. OKS kapsamında çalışanlarını sisteme dahil eden fakat bütün çalışanları cayma hakkını kullanarak sistemden ayrılan işveren, yeni bir çalışan istihdam ettiğinde onu OKS’ye dahil etmek zorunda.

OKS’DE VERGİLEME VE GİDERLER

OKS’de emeklilik hakkını kullanarak sistemden ayrılan çalışanlar sadece kendi birikimlerinin getirileri ve devlet katkılarının getirileri üzerinden yüzde 5 stopaj öder. Sistemde 10 yıl ve 56 yaşını tamamlamadan ayrılan çalışanların birikimlerinin getirilerine, sistemde geçirilen yıla göre değişkenlik gösteren stopaj oranları uygulanıyor.

OKS’de çalışanlar sisteme zorunlu dahil edildikleri için giriş aidatı ödemiyor. Katkı paylarından yönetim gider kesintisi almanamıyor. OKS’ye dahil olan çalışanlara sunulan fonlardan sadece yüzde 0.85 oranında Fon işletim Gider Kesintisi alınabiliyor.

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ