Ortadoğu’daki Karışıklıklar İhracatı Zorluyor
Türkiye’nin ihracatında yüzde 10’dan fazla pay alan dört ülkede yaşanan sorunlar panik yaratıyor, ihracatçılar, Irak, Suriye, Mısır ve İsrail ile diplomatik ilişkilerin durma noktasma gelmesiyle alternatif pazar ve güzergahlara yönelerek kayıplan azaltmaya çalışıyor. Suriye’de hafif toparlanma gözükse de Mısır ve İsrail’de yüzde 20’lere, Irak’ta ise yüzde 50’ye ulaşan ihracat kaybı var.
Suriye’de iç savaş, Mısır’da darbe, Irak’ta IŞİD terörü, İsrail’de Gazze saldırısı. .. Son dönemde gerçekleşen bu olumsuz gelişmeler sonrasında bu ülkelerle diplomatik ilişkileri durma noktasına gelen Türkiye, dış ticarette de sıkıntılı günler geçiriyor.
Irak ve Suriye ile sınır komşusu olan, Mısır ve İsrail ile de uzun yıllara dayanan güçlü ticaret bağlan bulunan Türkiye, bölgede yaşanan gelişmelerin etkisiyle ihracatta her geçen gün kan kaybediyor. Bu dört ülke ile yapılan dış ticaret 2013’te toplam dış ticaret hacminin yüzde 5’ini oluşturuyordu. Yine 2013’te bu dört ülkeye yaptığımız ihracat ise toplam ihracatın yaklaşık yüzde 12’sini buluyordu. Bu yıl ise bu ülkelere yaptığımız ihracat baş aşağı gidiyor.
IRAKTA FATURA KABARIYOR
Özellikle Irak ile 12 milyar dolan aşan dış ticaret hacmi, Türkiye’den ufak çaplı ihracat yapan KOBİ’ler için yaşamsal önem taşıyor. Irak’a ihracatta yaşanan her gelişme, toplam ihracatın büyüme oranını da direkt olarak etkiliyor.
Irak Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütünün Irak’ta başlattığı iç savaş ve Türkiye’nin Musul Konsolosluğu’nda çalışan 49 kişiyi rehin almasıyla başlayan olaylar, iki ay içinde Irak’ı Türkiye açısından en tehlikeli pazarlardan biri haline getirdi. Temmuz 2013’te Irak’a 1 milyar 65 milyon dolarlık ihracat gerçekleştiren Türkiye, Temmuz 2014’te ise yalnızca 569 milyon dolarlık ihracat yapabildi. Türkiye’nin temmuz ayı ihracatı, ikinci büyük pazan İraktaki yüzde 46’lık kayıp nedeniyle 12,5 milyar dolarla bir önceki yılın aynı ayına göre yerinde saydı.
Bugüne kadar Almanya’nın ardından ikinci en büyük ihracat pazan olan Irak, şu anda beşinci sıraya gerilemiş durumda. Temmuz ayında en fazla ihracatın yapıldığı beş ülke sırasıyla Almanya, İngiltere, İtalya, Fransa ve Irak oldu. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, yıllık ihracatı daha kara bir tablodan kurtaran etken, ekonomisi toparlanan Avrupa Birliği’ne (AB) ihracatın hızlanıyor olması. Yine de Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi’nin açıklamalarına göre, Irak’a ihracatta yaşanan kan kaybı yıl sonunda 3 milyar dolarlık zarar ve ihracatta yüzde 2,5’lik gerilemeye neden olacak.
SURİYE’DE DÜZELME YETERSİZ
Türkiye’nin bir diğer komşusu Suriye ile ticari ilişkileri de birkaç yıl öncesine oranla yüzde 50’ye yakın gerilemiş durumda. 2010’da 1,8 milyar dolar olan Türkiye’nin bu ülkeye ihracatı, 2012’de 498 milyon dolara kadar geriledi. 2013’te yeniden 1 milyar dolar seviyesine çıkılırken, bu artış sınırdaki Kürt bölgesine mal boşaltılarak gerçekleşti. Ekonomi Bakam Nihat Zeybekçi, geçen hafta CHP Hatay Milletvekili Mevlüt Dudu’nun soru önergesine verdiği yanıtta bu durumu şöyle açıklıyor: “Suriye’ye yönelik taşımalar Cilvegözü Sınır Kapısı kullanılarak tampon bölgede yük ve dor-selerin Suriye plakalı araçlara aktarılması ve buradan da Suriye içerisindeki vanş noktalarına ulaştırılması yoluyla gerçekleştirilebiliyor. ”
İşte bu yolla Suriye’ye ihracat haziranda yüzde 85, temmuzda yüzde 75 arttı. Son bir yıllık ihracat artışı ise yüzde 60’lara ulaştı. Yine de dört yıl öncesine göre Suriye’ye yapılan ihracatta yüzde 50’lere varan zarar kapanacak gibi gözükmüyor. Baz etkisiyle aylık olarak yapılan ihracatta 20-30 milyon dolarlık artışlar, yüzdesel olarak kayda değer gibi gözükse de reelde ihracatçılan tatmin etmekten çok uzak. Öte yandan Suriye ile diplomatik ilişkilerin kesilmesiyle başta Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, Ürdün ve Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere Körfez ülkelerine yapılan taşımalar da yön değiştirmek zorunda kaldı. Daha önce Suriye üzerinden gerçekleştirilen sevkiyatlar, şu anda İskenderun ve Mersin üzerinden oluşturulan Ro-Ro seferleri ile Mısır-Suudi Arabistan hattından yapılıyor.
MISIR’IN ÇILGIN PROJESİ
Müslüman Kardeşler’in hükümetten uzaklaştırılmasıyla darbe dönemine giren ve uzun süre dünya gündemini meşgul eden Mısır ile ticaret de eski günlerini aratıyor. Türkiye ile köklü tarihi ilişkilere sahip olan Mısır yeni dönemde Türk mallarının ülkeye girişinde çıkardığı bürokratik sorunlarla ihracatçıyı bezdiriyor. Mısır’ın Akdeniz’de bulunan Dimyat ve Port Said limanlan ihracatta sorunsuz olarak kullanılsa da gümrükleme sürelerinin uzatılması özellikle gıdada önemli kayıplar yaşanmasına yol açıyor. Son 1,5 aydır Türkiye’den haftada bir Ro-Ro seferi ile bu limanlara ulaşmak mümkün. İstanbul Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohum ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Zekeriya Mete, “Türk ürünlerine ayrımcılık yapılıyor. Maalesef siyasi ilişkiler düzelmeden şu an sorunlu olduğumuz hiçbir ülkede ticari anlamda iyiye gidiş olmayacaktır. Siyaset kurumu iletişim sağlamadan bizim ihracatçılar olarak eski güzel günlerimize dönmemiz mümkün değil” diyor.
Mısır şimdi de Türkiye’deki ‘Kanal İstanbul’ benzeri bir proje ile dünyanın en önemli ticaret yollarından biri olan Süveyş Kanalı’na paralel yeni bir kanal inşa etmeye hazırlanıyor. Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah El Sisi, yeni kanalın 72 kilometre uzunluğunda olacağını ve 4 milyar dolara mal olacağını açıkladı. Yeni kanalın yaklaşık 1 milyon kişiye istihdam sağlaması planlanırken, Kızıldeniz ile Akdeniz’i birbirine bağlayacak kanalın dünya ticaretinde önemli bir rahatlama sağlayacağı değerlendirmeleri yapılıyor.
Uluslararası Nakliyeciler Demeği (UND) İcra Kurulu Başkam Fatih Şener, Süveyş Kanalı’nın tek geçişte 100 araçlık bir gemi için 230-250 bin dolarlık maliyet yarattığına işaret ederek, “Bu nedenle bizim için bugüne kadar çok pahalı ve tercih edilmeyen bir ulaşım kanalıydı. Ama yeni kanalla birlikte fiyatlar düşerse bizim için de faydalı olabilir” diye konuşuyor.
İSRAİL İLE TİCARET DÜŞTÜ
‘One minute’ ve Mavi Marmara krizleri ile son yıllarda bir türlü durulmayan Türkiye-İsrail ilişkileri de son Gazze saldırısı sonrasında tam anlamı ile bir kopuş yaşadı. İş dünyası ise politik arenada yaşananlara rağmen İsrail’e ihracatta ısrar ediyor. İki ülke arasındaki dış ticaret hacmi son beş yılda istikrarlı bir şekilde artarak 2013’te 5 milyar dolara ulaştı.
Ancak Gazze operasyonu sonrasında temmuz ayında ihracat yüzde 9,4 geriledi. Bu gerilemenin önümüzdeki aylarda da devam etmesi bekleniyor. İsrail ile ticarette yaşanan gerilemenin son bulmasını istediklerini dile getiren Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mehmet Büyükek-şi, “İhracattaki düşüşün sebebi orada yaşanan karışıklık. Bir ülkede banş, huzur yoksa orada ticaret olmaz. Biz olumsuzlukların bir an önce yerini barışa bırakmasını istiyoruz” diyor.
Irak’a sattığı malın yüzde 60-70’ini orta ve güney bölgelere yollayan Türkiye, bu bölgelerdeki iç savaş nedeniyle Irak içinden taşıma gerçekleştiremiyor. Bu nedenle Ekonomi Bakanlığı, Türkiye İhracatçılar Meclisi ve Uluslararası Nakliyeciler Derneği tarafından eşgüdümlü yürütülen çalışmalarla alternatif güzergahlar oluşturulmaya çalışılıyor. Bu güzergahlar içerisinde öne çıkan ise İran üzerinden Irak’ın orta ve güney bölgelerine ulaşmak. İran-lrak sınırına paralel çizilen bu hat ile Gürbulak Sınır Kapısı’ndan çıkacak Türk TIR’ları, İran içinden sınır paralelinde ilerleyecek ve Basra’ya yakın bir bölgeden Irak’a geçiş yapacak. Ya da sınır bölgesinde Türk malları boşaltılarak Irak plakalı araçlara aktarılacak.
Ancak bu planın işlemesinde İran’ın Türk TIR’larından aldığı yüksek vergi önemli bir sorun teşkil ediyor. TIR başına yaklaşık 2 bin 500 dolarlık ek maliyet nedeniyle şirketler için Irak’a ihracatın astarı yüzünden pahalıya geliyor. Vergilerin düşürülmesi ve özellikle Irak’a transit geçecek araçlardan vergi alınmaması için geçen hafta boyunca İran ve Türkiye ekonomi bakanları Ankara’da basına kapalı toplantılar gerçekleştirdi. Ekonomistin edindiği bilgilere göre, taraflar arasında büyük oranda anlaşma sağlandı. Böylelikle Irak’a transit ticaretin sürdürülebilir ve devamlı olmasına ilişkin planın birkaç gün içinde kamuoyuna da duyurulması bekleniyor.
