Otomatik katılım sisteminde cayma oranları
Otomatik Katılım sisteminde cayma oranlarının beklenenin çok üzerinde olması Hükümeti yeni önlemler almaya itti. Olası düzenlemeler katılımcıların bilgi seviyesini artırarak sisteme yönelik ilgiyi artırabilir…
BİREYSEL emeklilik sistemi bazı uygulama hataları ve bilgilendirme eksikliği gibi sıkıntılar sayılmaz ise, hemen hemen rayına oturdu denilebilir. Ancak ‘Otomatik Katılım’ henüz yeni… Sistemin finansal okuryazarlık seviyesi düşük kesimlerce algılanmadı ve benimsenmesi için biraz daha zamana ihtiyaç var. Bu arada yapılacak yeni düzenlemelerle katılımcıların sistemden daha çok faydalanmasının önü açılabilir. Hafta sonu Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcısı Memet Şimşek tam da bu konuya değinerek yeni düzenlemelerin yolda olduğu bilgisini kamuoyuyla paylaştı. Şimşek, şirketler ile katılımcıların iletişiminin artırılması, sistemin tüm detaylarıyla katılımcılara anlatılması ve katılımcıların daha geniş bir sürede sistemi değerlendirebilmesinin hedeflendiğini ifade etti.
Cayma oranlarının beklenenin çok üzerinde olması, hem hükümet hem de sektör tarafında yeni düzenlemelerin yapılması gerektiğine dair, fikir birliği oluşmasını sağlamıştı. Basma yansıdığı kadarıyla, cayma süresinin iki aydan altı aya uzatılması, sistemden cayarak çıkanların tekrar giriş için iki yıllık bekleme süresinin olması, yine sistemden cayanlarm 1.000 TL’lik başlangıç devlet katkısı hakkını kaybetmesi, üzerinde çalışılan konu başlıklarının bazıları. Bunların dışında basında yer almasa da fonların getirisi, devlet katkısı hak ediş süreleri, işten ayrılmalar ve işveren katkısı gibi konularda da yeni düzenlemeler beklendiğini ifade etmek gerekir.
1.000 TL BAŞLANGIÇ DEVLET KATKISI
Mevcut durumda cayma hakkını kullanarak sistemden ayrılanlar 1.000 TL’lik başlangıç devlet katkısı hakkını kaybediyor. Daha sonra tekrar sisteme katılsa bile bunu hak edemiyor. 1.000 TL’lik devlet katkısının sisteme giren tüm katılımcılar için kazanılmış hak olarak korunması, çalışanları sisteme tekrar dahil olma konusunda motive edecektir.
PİŞMANLARIN SİSTEME YENİDEN GİRİŞİ
Mevcut uygulamada sistemden cayma hakkını kullanarak ayrılan çalışanların, sisteme yeniden dahil olması için iki yılda bir yoklama yapılması öngörülüyor. Bu sürenin bir yıla çekilmesi konusunda çalışmalar olduğu bilgisi kamuoyuna yansımıştı. Cayma hakkını kullanmaktan dolayı ‘pişman’ olan katılımcıların sisteme yeniden girişi için yoklama süresini beklemesine gerek olmayan bir düzenleme, katılımcıların kendilerini daha rahat hissetmesine neden olacaktır.
CAYMA HAKKI
Cayma süresinin daha uzun olması katılımcıların sistemi tanıması açısından avantaj sağlayacaktır. Çalışanlar maalesef cayma hakkım, sistemden çıkış için son fırsat olarak algılıyor. Cayma hakkı kullanım tercihinin, çalışanın inisiyatifinde olduğu, cayma hakkı süresinden sonra bile, istediği zaman sistemden çıkabileceği iyi anlatılmalı.
BAŞLANGIÇ FONLARININ GETİRİSİ
Çalışanların fon getirileriyle ilgili şikayetlerinin giderilmesi gerekir. Türk halkı getiri hesabı için kabaca mevduat faizine bakar. Çalışanlara sisteme girişte sunulan başlangıç fonlarında, getirilerin en azından mevduat veya katılma hesabı getirisine eşitlenmesi, fonların getirilerinden memnuniyeti artıracaktır.
DEVLET KATKISI HAK EDİŞ SÜRELERİ
Otomatik Katılım kapsamında çalışanlar, sistemde üç yılı tamamlayana kadar hiçbir devlet katkısını hak edemiyor.
Bu durumda kısa süreli geçici işlerde veya mevsimlik işlerde çalışanlar için sisteme katılmanın hiçbir cazibesi kalmıyor. Hak ediş süreleri yeniden düzenlenerek devlet katkılarının cazip hale gelmesi sağlanabilir. Ya da sisteme girenlerin başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarının korunacağı bir düzenleme yapılmalıdır.
İŞTEN AYRILANLAR
‘Otomatik Katılım’da katılımcıların en çok sordukları soru, işten ayrılma durumunda, yeni iş bulunamazsa ne olacağıdır. Mevcut düzenleme, katılımcının işten ayrılması halinde yeni iş bulamasa bile dışarıdan katkı payı ödeyebilmesine olanak veriyor. Böylece çalışanın başlangıç tarihinden kaynaklanan hakları ile 1.000 TL başlangıç katkı payı hakkı korunuyor. Ancak mevsimlik işçiler, tarım işçileri veya taşeron işçiler gibi pek çok alanda çalışan hareketliliği çok fazla. Bu alanlarda çalışanların işten ayrılması ve dışarıdan katkı payı ödeyememesi durumunda Otomatik Katılım sözleşmeleri sonlandırılıyor. Bu durumda çalışan başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarını kaybediyor. Çalışan hak ediş sürelerini tamamlamadığı için yüzde 25 devlet katkılarını alamıyor. Mevcut düzenlemede 1.000 TL’lik başlangıç devlet katkısı hakkını da kaybetmiş oluyor. Otomatik Katılım’da çalışanların işten ayrılsa bile başlangıç tarihinden kaynaklanan haklarının korunacağı ve yeni bir işe başladıklarında, haklarının kaldığı yerden devam etmesini sağlayacak düzenlemeler, sistemden çıkışları azaltacaktır.
İŞVEREN KATKISI
BES’in yurtdışı uygulamalarında işveren katkısının da olduğu görülüyor. Devlet katkısının yanında işverenin küçük miktarlarda da olsa, katkısının olması, çalışan açısından motive edici oluyor. İşveren katkısının da olduğu bir modelde, çalışanın sisteme katılmadığında kaçırdığı fırsatlar, sistem dışı kalmakla elde ettiklerinden daha büyük olacaktır.
Ne yapmalı?
Bireysel emeklilik sistemine 2013 Haziran ayında girdim. O zamandan beri de katkı paylarımı aylık olarak aksatmadan ödüyorum. Katkı paylarımın hepsini hisse fona yönlendirdim. Televizyonda, gazetelerde, dergilerde sürekli olarak hisse fonların çok getiri sağladığından bahsediliyor. Ama ben hesabıma baktığımda öyle bir getiri göremiyorum. Fonların getirileri ile benim hesabımın getirisi neden birbirini tutmuyor? Z. YAKINYÜZ /ANKARA
Katkı paylarınızı aylık olarak yatırdığınız için her ay farklı fiyattan fon almış oluyorsunuz. Yani hisse fon maliyetiniz Haziran 2013’teki fon birim değeri değil, başlangıçtan beri her ay aldığınız fon birim değerlerinin ortalamasıdır. Bireysel emeklilik şirketi sizin toplam yatırdığınız katkı payları ile portföyünüzün bugünkü değerini kıyaslar ve size bir getiri oranı gösterir. Fonun getirisi ile portföyünüzün getirisini kıyaslamak istiyorsanız, yapılacak en doğru hareket iki katkı payı ödemesi arasındaki tarih aralığında, fon getirisi ile birikiminizin getirisini kıyaslamak olacaktır.
İstanbul’da esnaf olarak çalışıyorum. Ocak 2007’den beri bireysel emeklilik sistemine katkı payı ödüyorum. Ancak işlerim bozuldu, dükkanımı kapatmak zorunda kaldım. Alacaklılar bireysel emeklilik sistemindeki birikimimi haciz edebilir mi diye merak ediyorum. Sistemden emekli olmama az kaldı [2018 Temmuz ayında 56 yaşımı dolduracağım] bu nedenle çıkmak istemiyorum ama alacaklıların haczinden de korkuyorum. Ne yapmalıyım? H. AZER / İSTANBUL
Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerin hacze konu olan kısmı şöyle hesaplanıyor: Kendi birikiminizin açısından, sistemde bulunulan ay ile haciz tarihindeki geçerli brüt asgari ücretin çarpılmasıyla bulunacak tutar, hacze veya rehine konu olamaz. Ancak bunun üzerinde kalan kısım haciz edilebilir, rehin edilebilir, iflas masasına dahil edilebilir. Devlet katkıları ve getirileri açısından ise, devlet katkısı hesabındaki birikimler ve onların getirileri hiçbir şekilde haczedilemez, rehnedilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Eğer, birikiminiz 1.777,50 x 130 ay = 231,075 TL’nin altında ise hacze konu olamaz. Bu durumda Temmuz 2018’i beklemeniz daha doğru bir yöntem olacaktır.
BES’e Ocak 2013’te girdim. Her ay katkı paylarımı düzenli ödedim. Şirketimizin kapanma durumu var. İşsiz kalırsam katkı paylarımı ödeyemem. Birikimimi alıp çıksam mı diye düşünüyorum. Ne dersiniz? T. DERYA / İZMİR
Sizin durumunuzda birikiminizi alıp çıkmaktan başka ikinci bir seçeneğiniz daha olabilir. BES’te katkı payı ödemeye ara verme hakkınız var. Ara verme süresi boyunca birikiminizden ek yönetim gideri kesintisi yapılabilir. Eğer bir yıldan fazla ödemeye ara verirseniz emeklilik gözetim merkezine bireysel emeklilik şirketi tarafından ödenen giderler birikiminizden indirilebilir. Sistemde kalmaya devam ederseniz, Ocak 2018 itibariyle sistemde beş yılınızı dolduracağınız için varsa ertelenmiş giriş aidatları alınmayacaktır. Ayrıca Ocak 2019’da da sistemde altı yılınızı doldurduğunuz için devlet katkılarının yüzde 15’ine hak kazanacaksınız. Bireysel emeklilik şirketinizin temsilcisiyle konuşarak bu dönemde çıkabilecek olası masraf tutarının ne olacağını öğrenin. Sistemde kalmak, hem giriş aidatı olarak hem de devlet katkıları olarak daha karlı olacak ise, katkı payı ödemeye ara verme seçeneğini tercih edebilirsiniz.
ZEYNEP CANDAN AKTAŞ
