Milyonlarca yoksula küçük ölçekli krediler sağlamak, online olarak ve ücretsiz yayınlanan bir ansiklopedi yaratmak, ulaşılabilir ve erişilebilir ışık kaynakları üretmek… Tüm bu girişim modelleri, dünyada giderek daha önemli hale gelen sosyal girişimcilik ekosisteminin parçalarını oluşturuyor. Türkiyede de son yıllarda giderek artan bir ilgi ile karşılanan sosyal girişimcilik, holdinglerden üniversitelere, kamu kurumlarından STK’lara kadar pek çok farklı alan tarafından destekleniyor ve özendiriliyor. Biz de bu sayımızda, Türkiye’deki sosyal girişimcilik desteklerini sizin için araştırdık.
Dünya genelinde son yıllarda büyük bir hızla büyüyen ‘sosyal girişimcilik’, bir yandan iş dünyasında kuralları yeniden koyarken, diğer yandan toplumların daha adil ve refah içinde yaşaması için çözüm önerileri sunuyor. Türkiye’de de sosyal girişimcilik konusundaki farkındalık her geçen gün artıyor. Dev holdinglerden üniversitelere, sivil toplum örgütlerinden bireysel girişimlere kadar pek çok alanda sosyal girişimcilik rüzgarı esiyor.
Sosyal girişimcilik, sahiplerine, hissedarlarına ya da üyelerine kâr dağıtmayı değil, ölçülebilirliği ve olumlu sosyal etkiyi hedefleyen, sosyal geri dönüşü olan bir hizmet ya da ürün üreten ve ürün ya da hizmetlerini sosyal amacı odağında barındıracak şekilde üreten bir iş modeli olarak tanımlanıyor. Sosyal girişimcilerin en önemli ortak yaklaşımı ise ele aldıkları alanlarda benzer vakaları tek tek düzeltmektense toptan ve sistematik değişim yaratmaları.
Bunu dünyanın en geniş sosyal girişimcilik platformu olan Ashoka’nın kurucusu Bili Drayton şu şekilde ifade ediyor:
“Sosyal girişimciler sadece balık vermekle veya balık tutmayı öğretmekle yetinmezler, tüm balıkçılık sektörünü dönüştürünceye dek yılmadan çalışırlar.”
Destek yağmuru var
Dünyanın en geniş sosyal girişimcilik platformlarından biri olan ve Türkiye’de de faaliyet gösteren Ashoka Vakfı’nın Türkiye Direktörü Zeynep Meydanoğlu da, 88 ülkede binlerce sosyal girişimciyi desteklediklerini belirterek, “Destek programlarımızda sosyal girişimcilere verdiğimiz desteklerin çok boyutlu, kişiye özel olacak esneklikte ve uzun soluklu olmasını önemsiyoruz. Bu bağlamda sosyal girişimcilere şartsız maddi destek, ihtiyaçlarına göre probono danışmanlıklar ve network sağlıyoruz” diye konuşuyor. Sabancı Üniversitesi bünyesindeki Girişim Hızlandırma Merkezi’ni (SUCOOL) 2013 yılında kurduklarını belirten Girişimcilik Kurulu Akademik Direktörü Prof. Dilek Çetindamar ise mezunlarının yüzde 10’unun şirket kurduğuna işaret ederek, bugüne kadar Türkiye’nin ilk uluslararası sosyal girişimcilik konferansını düzenlediklerini, 2012 yılından beri seçmeli olarak sosyal inovasyon ve girişimcilik dersi verdiklerini kaydediyor. Çetindamar, yeni dönemde de sosyal girişimciliği desteklemeye devam edeceklerini kaydediyor.
Girişimcilik ağı projesi
Sosyal girişimcilik ekosistemini büyütmek için çalışan bir başka üniversite de Koç Üniversitesi. Üniversite bünyesinde kurulan Sosyal Etki Forumu’nun (KLISIF) Yönetici Direktörü Gonca Ongan, üniversite olarak dünya genelinde sosyal girişimciler için danışmanlık ve tanıtım hizmeti sağlayan, ödüller veren ve öğrenciler tarafından yönetilen en büyük ve en uzun süreli iş planı yarışması Global Social Ven-ture Competiti-on’ın (GSVC) 2011’den beri sosyal destek ortağı olduklarım söylüyor. Ongan,
“Sosyal girişimlerin hem sosyal etki yönetimleri açısından hem de iş modeli ve gelir getirici kaynak yaratabilme açısından gelişimlerine KüSIF olarak katkı veriyoruz” diyor. Öte yandan Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı ve Vehbi Koç Vakfı işbirliğiyle Türkiye’nin ilk sosyal girişimcilik ağı kurulması için de geçtiğimiz günlerde düğmeye basıldı. Amaç, Türkiye Sosyal Girişimcilik Ağı Projesi ile eğitim programları düzenlenerek girişimcilik kültürünün Türkiye’nin dört bir yanına ulaştırılması ve girişimcilik ekosisteminin geliştirilmesi olarak belirlendi. Dışişleri Bakan Yardımcısı ve Avrupa Birliği Başkanı Büyükelçi Faruk Kaymakçı, AB Katılım Öncesi Mali Yardımları ile ilk defa sosyal girişimciliğe ilişkin kapsamlı bir projenin yürütüleceğini söylüyor. Kaymakçı, “500 bin Euro hibe almaya hak kazanan Türkiye Sosyal Girişimcilik Ağı Projesi’nin de içinde bulunduğu Sivil Toplum Destek Programı vasıtasıyla 48 projeye 6.4 milyon Euro destek sağlandı” diyor. Vehbi Koç Vakfı Genel Müdürü Erdal Yıldırım ise, “Sosyal girişimciler; toplumsal sorunlara sürdürülebilir çözüm sunarken, sosyal geri dönüşü olan hizmet ya da ürün üretirler” diye konuşuyor.
İçeriğe Ait Başlıklar
Kimler destek veriyor?
Türkiye’de pek çok kurum ve kuruluş, sosyal girişimciliğin desteklenmesi için faaliyet gösteriyor. Bu kuruluşlar, sosyal girişimci adaylarının projelerine çeşitli miktarlarda finansal desteklerin yanı sıra men-torluk ve tanıtım destekleri de veriyorlar. Öne çıkan sosyal girişim destekçileri ise şöyle:
■ E-tohum: İnternet konusunda yeni iş fikri olan henüz şirketini kurmamış, iş fikrini gerçekleştirmek için şirketini kurmak üzere olan, internet şirketini / yeni girişimi kurmuş, sermaye, yönetim, pazarlama ve diğer desteğe ihtiyacı olan herkes etohum’a başvuru yapabiliyor.
■ Galata Business Angels (GBA): GBA üyeleri İstanbul’da yerleşik şirketlere yatırım yapıyor. İş planları Angelsoft aracılığıyla internet sitesinde bulunan linkten sunuluyor. Komite, planı inceliyor ve aralarından seçilenler yılda 4 kez yapılan GBA Girişimcilik Akademisine davet ediyor.
■ Bireysel ve Toplumsal Yaratıcılık Merkezi (BYTM): Sosyal girişimcilik fikirlerine yatırım yapmak için herhangi bir sektör sınırlaması bulunmuyor. Şirketler, kurumlar ve sivil toplum kuruluşlarının yaratıcı çözümlerinde ve projelerinde destek sağlanıyor.
■ LABX: Uygulama kolaylığı, özgünlük, pazar potansiyeli, finansal getiri, yönetim takımı, sermaye ihtiyacı gibi kriterlerden geçen başvurular değerlendiriliyor. Labx danışma kurulu tarafından seçilen adaylarla iletişime geçilir ve iş fikirleri dinleniyor. Görüşmeler sonucunda olumlu bulunan fikirlerle ilgili Labx takımının belirlediği ilgili sektördeki melek yatırımcılar ile temasa geçiliyor.
■ Türkiye İş Melekleri Ağı (TlMA): Katılım ve yatırım yapabilmek için bir hukuki zemine sahip olunması koşulu, yani firma kaydı veya patent başvurusu aranıyor. Uzun vadeli bir vizyon, yatırımcının yatırımını gerçekleştirebileceği çıkış stratejisi, güçlü ve hızlı büyüme olasılığı ve yaşam stili yaratmak gibi hususlara dikkat ediliyor.
■ Ashoka: Dünyanın önde gelen sosyal girişimcilerini birleştiren Ashoka ağı, dünyanın 88 ülkesinde sosyal girişimcileri maddi manevi destekliyor, potansiyel sosyal girişimcileri ortaya çıkartıyor ve sosyal girişimciler arasında sinerji yaratılmasına ön ayak oluyor.
■ Skoll Vakfı: Sosyal girişimciliği başka kurumlara yatırım yaparak ve katalizör görevi görerek çeşitli yollarla destekliyor. Oxford ve Tufts llniversiteleri’ndeki sosyal girişimcilik enstitüleri, sosyal girişimcilik ödülleri ve Skoll Dünya Forumu gibi etkinlikleri var.
■ Omidyar Network: E-Bay kurucularından Pierre Omidyar’ın kurduğu Omidyar Vakfı yüksek etki ve potansiyel gösteren sosyal girişimlere yatırım yapan bir sosyal yatırım fonu. Mülkiyet hakkı, rnikro-kredi, şeffaf medya ve devlet ile sosyal girişimcilik alanlarında faaliyet gösteriyor.
■ Echoing Green: ABD merkezli uluslararası bir STK olan Echoing Green, dünyanın önde gelen sorunlarında çalışan sosyal girişimcilere fon, ağ ve teknik destek imkanları veriyor.
■ Draper Richards Vakfı: Draper Richards Vakfı ABD’nin sosyal sorunlarına odaklanan ve başarı potansiyeli gösteren genç sosyal girişimlere fon ve ağ kurma im-. kanları vermektedir.
■ Schwab Vakfı: Schvvab Vakfı, sosyal girişimcilere küresel düzeyde destek veren bir STK’dır. Yılın sosyal girişimcisi yarışması ile görünürlük artırılması, ağlar yoluyla sosyal girişimciler arasında iletişimin sağlanmasını amaçlıyor.
■ Acumen Fonu: Yoksullukla mücadelede yüksek etki potansiyeli olan sosyal girişimlere yatırım yapıyor. Şu anda Hindistan, Pakistan ve Güney ve Doğu Asya’da yatırımları bulunan Fon, faaliyetlerini yeni ülkelere de yaymaya hazırlanıyor.
■ KOSGEB: Veritabanına kaydolan işletmeler KOBİ vasfını taşıdıklarına dair beyannameyi doldurmalarının ardından desteklere başvurabiliyor. Girişimcilik Destek Programı, KOBİ Proje Destek Programı gibi sekiz başlıkta destekler veriliyor.
■ Kalkınma Ajansları: Özel işletmelere, sivil toplum kuruluşlarına, kamu kurumlarına, üniversitelere, yerel yönetimlere, kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşlarına ve diğer gerçek ve tüzel kişilerin proje ve faaliyetlerine mali destek sağlıyor.
■ Birliği iş Geliştirme Merkezleri Ağı (ABİGEM): Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) öncülüğünde ilgili Ticaret ve/veya Sanayi Odalarının ev sahipliğinde Avrupa Birliği fonları ile KOBİ’lerin iş geliştirme süreçlerine destek veriyor.
■ İş Geliştirme Merkezleri (İŞGEM): Küçük girişimcilerin iş kurmasını ve geliştirmesini destekleyen ve kolaylaştıran, dolayısıyla da işletmelerin hayatta kalma ve büyüme olanaklarını arttıran, Türkiye için yeni sayılabilecek bir istihdam yaratma ve iş kurma modeli.
■ Girişim Fabrikası: Fikir ve teknolojilerin ticarileşmesini hızlandırmak için Öz-yeğin Üniversitesi ve Turkcell ortaklığında kurulmuş bir destek yapısı. Temel amacı teknolojilerin ticarileşme sürecinde yer alan ve ölüm vadisi olarak adlandırılan ürün prototipinden, seri satışa geçiş arasındaki süreci desteklemek.
■ UNDP Türkiye: Yoksulluğun azaltılması ana programı altında tarım, yenilenebilir enerji, turizm gibi alanlarda faaliyetlere teknik destek sağlıyor. Ayrıca kadın ve genç girişimcilerin desteklenmesi yönünde projeler yürütülüyor.
BBVA Momentum yeni sosyal girişimcileri bekliyor
Türkiye’de bir fînans kurumu tarafından sosyal girişimcilik alanında yürütülen ilk sosyal girişimcilik programı olan BBVA Momentum 2019 yılı başvurulan, 8 Nisan – 6 Mayıs tarihleri arasında yapılacak. Sürdürülebilir bir iş modeli ile yüksek sosyal etki yaratmak isteyen girişimcilere katkı sağlamayı amaçlayan Garanti Bankası – BBVA Momentum Sosyal Girişimcilik Destek Programı, yeni dönem başvurularım almaya başlıyor. Girişimcilik konusunu stratejik öncelikleri araşma alan ve bugüne kadar bu alanda pek çok çalışmaya imza atan Garanti Bankası’nm Türkiye’deki programım yürüttüğü BBVA Momentum, Türkiye’de sosyal meselelere yenilikçi çözümler üreten sosyal girişimlere ivme kazandırmayı amaçlıyor. Garanti Bankası’nm Impact Hub İstanbul iş birliği ile gerçekleştirdiği ve Türkiye, ABD, Meksika ve Kolombiya’da eş zamanlı olarak gerçekleşen programa katılmaya hak kazanan girişimler, ihtiyaçlarına yönelik tasarlanan eğitimlere ek olarak birebir mentorluk ve uzman desteğinden fayda sağlıyor. Bunun yanı sıra, bu programa katüan girişimcüer, birbirinden farklı ölçek ve sektörlerde faaliyet gösteren girişimcüerle deneyimlerini paylaşma ve uluslararası iş birlikleri kurma şansına da sahip oluyor. Bu yıl, 3. kez gerçekleştirilen BBVA Momentum Sosyal Girişimcilik Destek Programı’mn yeni dönem başvurulan 6 Mayıs’a kadar devam edecek.
Sosyal girişimci olmanın 3 kriteri
- Sosyal girişimciler ticari bir girişimci gibi çalışmalarından elde edeceği kan cebe atmaz ve dağıtmaz, yine çözmeye uğraştığı sosyal soruna yönlendirir.
- Kendilerine ve çalışanlarına piyasa üzerinde maaşlar ödemez, kişisel zenginleşmeyi amaçlamaz, şirket hissedarlarının ekonomik çıkarlarım sosyal etkisinin üzerinde tutacak faaliyetlerde bulunmaz.
- Sosyal girişimciler işin herhangi bir alanında insan haklan, işçi haklan ve çevreye zarar verecek herhangi bir faaliyette bulunmaz.
Dünyanın önde gelen 5 sosyal girişimi
- Mikrofinans hareketinin bahası Muhammedi Yunus, milyonlarca yoksula küçük ölçekli krediler sağlayarak içinde bulundukları yoksulluk döngüsünü kırmalarını sağlıyor.
- Kailash Satyarthi, dünyada çocuk işçiliğine karşı başlattığı “çocuk işçi olmayan işyeri” sertifîkasyon sistemiyle bugün bu konunun küresel kanaat önderi haline gelmiş durumda.
- Jimmy Wales kamusal katılım ile oluşturulan ve güncellenen, farklı dillerde online olarak ve ücretsiz yayınlanan bir ansiklopedi olan Vikipedi’yi oluşturarak bügi toplama ve paylaşma pratiklerinde devrim yaratıyor.
- DanimarkalI Specialisterne, çalışanlarının çoğuna otizm spektrum bozukluğu teşhisi konulan sosyal açıdan yenilikçi bir şirket. Çalışanlar, kamu ve özel sektör için yazılım testi, programlama ve veri girişi gibi görevlerde iş danışmanları olarak çalışıyorlar.
- d.light, elektriğe ulaşımı olmayan 2 milyondan fazla kişiye hizmet vermek üzere tasarlanan güvenilebilir, ulaşılabilir ve erişüebilir güneş ışığı ve güç ürünleri üretiyor. 2020 yılına kadar 100 milyon kişiye ulaşmayı hedefliyor.
Türkiye’deki bazı sosyal girişimler
Otsimo: Otistik çocuklara online eğitim imkanı sunan ve binlerce çocuğa ulaşan Otsimo, hem yatırımcıların hem de toplumun desteğini alarak büyümeye devam ediyor.
Fazla Gıda: Fazla Gıda’nm bağış platformu, gıda fazlası olan kurumlann bağış ilam yaratmasını sağlıyor ve ihtiyacı olan gıda bankaları ilana başvuru yapıp teslim alabiliyor.
Evreka: Akıllı çöp toplama sistemi sayesinde, atık toplama sürecindeki karbon emisyonunu ve maliyetleri yüzde 55 düşürüyor.
Tarlamvar: Müşterilerinin tarlalarda ekim için yatırım yapmasını sağlayarak onların tarımsal ekonominin bir parçası olmalarım hedefliyor.
