Vegan pazarına yatırımlar artıyor

Vegan pazarı yeni yatırımcılarla büyüyor. Gıda başta olmak üzere, tekstil sektörü, temizlik zektörü, kozmetik sektörü ve turizm gibi pek çok alanda iş fırsatları sunuyor. Z kuşağı ile hızlı bir vegan ekonomisi oluştu. Vegan pazarına yatırımlar hızla artıyor.

Vegan Ekonomisi

ÖZGE ÖZ / PARA ; Son yıllarda tüketicilerin kişisel sağlık, sürdürülebilirlik ve doğal yaşama yönelik farkındalığının artması, vegan pazarına ilgiyi de artırdı. Özellikle pandemi döneminde sağlıklı beslenmeye yönelik artan talep, bu pazarı büyüttü. Tüm dünyada toplam nüfusun yüzde 1’i ile yüzde 0.1’i arasındaki bir kitlenin vegan beslenme biçimini benimsediği tahmin ediliyor. Bu da 80 milyon kişiye yakın bir gruba denk.

Bloomberg Intelligence tarafından 2020’de yayınlanan rapora göre, dünyada bitki bazlı gıda pazarı 30 milyar dolara ulaştı. Raporda 2030 yılına kadar bu pazarın 162 milyar dolara ulaşmasının beklendiği belirtilirken, bu da 10 yılda yüzde 451’lik artış demek. Türkiye’de daha çok Z kuşağının bu beslenme biçimini benimsediğini görülüyor. Son yapılan araştırmaya göre, Türkiye’de vegan beslenme oranının yüzde 5’e ulaştığı da belirtiliyor.

Çünkü bu özel alan; bazı nedenlerle hayvan kökenli gıdaları ve diğer hayvansal ürünleri kullanmayı reddeden veganlar, çeşitli nedenlerle et, balık, kümes hayvanları tüketmemeyen vejetaryenler, balık veya diğer su ürünlerinin bulunduğu fakat başka hayvanların etlerine yer vermeyen pesketaryenler ile hayvansal gıdayı azaltmak isteyip de tamamen bırakmayan fleksitaryenler için müthiş bir pazar. Biz bu haberimizde ‘vegan’ terimini, hepsini kapsayan çatı tanım olarak “vegan pazarı” şeklinde kullanacağız.

Bu arada bizim burada yer vermediğimiz ancak bitki bazlı beslenen gıda pazarında ve sağlık sektöründe kullanılan kolojen ile diğer takviye gıda ve desteklerini başka bir habere bırakıp gıdadan tekstile, kozmetik, kişisel bakım, hijyen ve gastronomiye kadar çok talep gören vegan pazarına odaklanıyoruz.

Veganlığa sadece bir beslenme tarzı şeklinde bakmak doğru olmaz, çünkü veganlık bir yaşam tarzı haline geldi. Bu şekilde beslenen kişiler, hayatının her alanında vegan ürünleri tercih ediyor. Üstelik sadece veganlar değil, kalp hastaları ve alerjisi olanlar da tercihlerini değiştiriyor.

Dünyada nüfusa göre vegan kişi sayısı en yüksek olan ülke İsrail. İlk vegan yemek okulunun burada açılması, her eylül ayında en büyük vegan festivallerden birine ev sahipliği yapması, 400’den fazla vegan ve vegan-dostu işletmenin olması da bu bilgiyi doğrular nitelikte.

İlk Vegan Çikolata

Beslenmeden gıdaya, kozmetikten tekstile kadar birçok alanda vegan ürünleri görüyoruz. Türkiye’de bu sektördeki önemli oyunculardan biri de Yıldız Holding. Trendlerin yakından takip edildiğini söyleyen Ülker CMO’su Mustafa Kabakçı, tüketici beklentilerine göre ürün yelpazelerini genişlettiğini söylüyor.

Kabakçı, “Özellikle pandemiyle kişinin fiziksel, zihinsel ve ruhsal iyiliğine öncelik veren iyi yaşam trendinin dünya üzerinde giderek daha fazla önem kazandığını gözlemliyoruz. Bu anlayışla Türkiye’de ilk defa vegan çikolatayı tüketicilerimize sunduk” diyor. Yıldız Holding’in global atıştırmalık şirketi Pladis’in yönetimindeki diğer pazarlarda da vegan ürünlere yönelik çalışmalar mevcut. Dünyadaki diğer vegan pazarları da inceleyen Yıldız Holding, Hindistan pazarı özelinde de çeşitli çalışmalar yapıyor.

Kabakçı konuyla ilgili, “Hindistan’daki vegan ürünlerin bulunabilirliği oldukça düşük. Tüketici hassasiyetleri de dikkate alınarak Hindistan’da üretilen bazı ürünlerimizde süt yerine yağsız süt tozu tercih ediliyor. Yine McVitie’s Digestive ürünümüz hiçbir hayvansal katkı maddesi olmadan Hindistan’da üretiliyor ve orada tüketicisiyle buluşuyor” diyor.

Kozmetik Sektöründe İlk

Kozmetik alanında da yerli markalardan Eyüp Sabri Tuncer, vegan ürünleriyle öne çıkıyor. Markanın birçok kategoride vegan ürünü bulunuyor. Şirketin Yönetim Kurulu Başkanı Engin Tuncer, “Her zaman hassasiyetle ürettiğimiz ürünlerimize vegan ve vejetaryan sertifikası da alarak Türkiye’nin ilk vegan ve vejetaryen sertifikalı kozmetik markası olduk” diyor.

Eyüp Sabri Tuncer’in vegan ürünleri arasında, diş macunundan el ve vücut losyonlarına, şampuandan sıvı sabuna ve yüzey temizleyici dahil birçok ürün bulunuyor. Engin Tuncer, “Avrupa Vejetaryen Birliği tarafından onaylanan ürünlerimizde vegan veya içeriğine göre vejetaryen sertifikalarını kullanmaktayız” diyor. Hatta markanın kişisel bakım ve ev bakım ürünlerinin yeni çeşitlerinde de artık vegan sertifikası olacak. Tuncer, marka olarak vegan ürün üretimine yaklaşık yedi yıl önce karar verdiklerini belirterek, “Dünya trendlerini ve müşteri alışkanlıklarını incelediğimizde vegan/vejetaryen yaşam tarzının ön plana çıktığını gördük” diyor.

Bu pazarın geleceğine yönelik düşüncelerini de paylaşan Tuncer, “Bu süreci değerlendirdiğimizde son yıllarda özellikle kozmetik sektöründe birçok markanın bu logoyu ürünlerinde kullandığını görmekteyiz. Sektörümüzde vegan pazarı birçok sebeple gelişiyor, sadece ülkemizin değil dünyanın gündeminde olan bir konu. Süreç artık tüm dünyada dikkatle ve hassasiyetle karşılanıyor. Dolayısıyla bu alanda nitelikli marka ve ürün ihtiyacı da gün geçtikçe artacaktır diye düşünüyoruz” diyor.

Vegan Sertifikası Detarjan

Gıda tarafında Ülker çalışmalarına devam ederken, günlük hayatta kullanılan deterjanlar da pazarda bir hayli yer edinmiş durumda. Uzay Kimya da vegan sertifikalı ürünleriyle dikkat çeken markalara sahip. Firmanın ürünleri arasında U Green Clean markasıyla sıvı çamaşır deterjanı, çamaşır yumuşatıcısı, el ve makine için bulaşık deterjanları, leke çıkarıcısı, bulaşık makinesi için tuz ve parlatıcı, banyo, mutfak temizleyiciler ve yağ çözücüler yer alıyor. Firmanın Kurucusu ve Genel Müdürü Sevda Arıkan, “Bu ürünleri Türkiye’nin belli başlı ulusal zincir mağazalarında, yerel ve organik marketlerde satıyoruz.

Aynı sertifikalı ürünler, Ecogenic markasıyla yurtdışına ihraç ediliyor. İçerikler aynı. Organik sertifikalı yağlar ve vegan hammaddeler kullanılıyor” diyor. Uzay Kimya Ecogenic markası altındaki ürünlerini 18 ülkeye ihraç ediyor. İngiltere, Dubai, Romanya, ABD, Estonya, Filipinler, Fransa ve Almanya, bu ülkelerden birkaçı. Şirketin, U Green Clean markası altında ürettiği ürünler ise vegan sertifikasının yanı sıra Ecogarantie Sertifikası, Ecolabel Sertifikası ve Helal Sertifikası’na da sahip.

Her yıl yeni ürünlerle ürün yelpazelerini zenginleştirdiklerini söyleyen Arıkan, Türkiye’de vegan ürün sertifika taleplerinin son zamanlarda arttığını da belirtiyor.

Arıkan, son olarak, vegan ve ekolojik sertifikalı ürünlerin çoğu ithal ediliyor. Halbuki yerli sermaye olarak birçok üretici benzer ürünleri üretiyor. Tüketicinin bu malları kullanması halinde pazar daha da büyüyecek” diyor. Özellikle pandemi döneminde sağlıklı yaşam, beslenme ve doğal kaynakların önemine yönelik bilincin arttığını vurgulayan Arıkan, “Özellikle hayvan refahını koruyabilmeyi amaçlayan ‘vegan’ yaşam biçimi, çevresel hassasiyetlerin de eklenmesiyle tüm dünyada yükselişe geçti.

Bu bağlamda, gelecek yıllarda vegan ürünlere yönelik talebin daha da artacağını düşüyoruz” diyor. Ayrıca Uzay Kimya, bu sene içinde kozmetik grubuna şampuan ve duş jeli ile giriş yaptı. Arıkan, “Sertifikalı temizlik ürünlerin üretimine dört ürünle başlamışken bugün 27 farklı ürüne ulaştık” diyor.

Tüketicinin Hassasiyeti Daha da Artacak

Hayat Kimya; Bingo, Molfix, Molped, Evony, Papia ve Familia gibi bilinen 16 markayı dünya çapında 100’den fazla ülkede milyonlarca eve ulaştırıyor. Hayat Kimya Strateji ve Pazarlamadan Sorumlu Başkan Yardımcısı Aysel Aydın, vegan ürünleri üretme fikrini şöyle anlatıyor, “Nesiller boyu fayda sağlayacak inovatif ürünler geliştirme ve ekolojik dengeyi göz önünde bulundurarak sorumlu bir şekilde üretme vizyonuyla çalışıyoruz.

Tüketicilerimizin ihtiyaçları doğrultusunda da dünya trendleriyle uyumlu ürünleri pazara sunuyoruz. Vegan ürünler üretme de yine bu doğrultuda hayata geçirdiğimiz bir karar oldu” diyor. Molped Pure&Soft, Bingo Oxyjen çamaşır suyu, deterjan ve Molfix Pure&Soft bebek bezi, doğal içerikli ev bakım ürünleri markası olan Gleen, Hayat Kimya’nın vegan sertifikasına sahip ürünleri arasında yer alıyor. Aydın, “Doğal içerikli ev bakım ürünleri markamız Gleen, hayvan kökenli hammaddeler içermiyor ve hayvanlar üzerinde test edilmiyor.

Bu kapsamda geliştirdiğimiz; sıvı çamaşır deterjanı, çamaşır yumuşatıcısı, bulaşık deterjanı ve günlük temizlik spreyinden oluşan bitki bazlı ürünlerimizle yaşama dost hijyeni, hayatımızın merkezi haline getirmeyi hedefliyoruz. Bebek bezi markamız Bebem Natural ise yüzde 100 vegan özelliğe sahip” diyor. Aydın, tüketicilerin gün geçtikçe daha çok bilinçlendiğini belirterek, “Sadece kendilerine faydası olan değil, sürdürülebilir bir dünya için doğaya dost ürünlerin kullanımına da gittikçe çok daha fazla önem veriyor.

Bu doğrultuda vegan olarak adlandırdığımız ürün gruplarına da talebin arttığını gözlemliyoruz” diyor. Son zamanlarda dünyada ve Türkiye’de vegan sayısı arttı. Konuyla ilgili Aydın, “Pazarın talep ivmesi özellikle bizim olduğumuz kategorilerde seyretmese de zamanla tüketicinin bu alandaki hassasiyetinin daha da artış göstereceğine eminim. İhracat ve yerel piyasaya yönelik üretim yapan firmaların üretim aşamalarının hassas bir şekilde irdelenip laboratuvar testleriyle de ürünlerin hayvansal DNA kontrollerinin daha çok yapılacağını düşünüyorum” diyor.

Vegan Menstrüel Ürünler

Veganlığın sadece bir beslenme biçimi değil, yaşam tarzı olduğunu söylemiştik. Bu kapsamda vegan mestrüel ürünler markası da var. Beije, beije.co sitesi üzerinden abonelik sistemiyle satış yapan yeni nesil bir menstrüel ürünler markası. Vegan ürünleri arasında ped, tampon ve menstrüel kap bulunuyor.

Markanın Kurucu Ortağı Naz Özbek, “Beije’yi, ortağım Doruk Akpek ile kurduk. Mevcut ürünlerin çoğu kadınların pek çok kimyasalla temas etmesine neden oluyordu. Dolayısıyla piyasada hem insan sağlığına hem de çevreye dost ürünlere ihtiyaç vardı. Biz de piyasadaki çoğu ürünün aksine azot boyama ve klor yıkama gibi kimyasal süreçlerden geçirilmeyen ürünler ürettik” diyor.

Alerjisi olan kişilerin de rahatlıkla ürünleri kullanabileceğinden bahseden Özbek, “Ürünlerimizin çevre ve sağlık dostu, organik veya vegan olduğunu tescilleyen toplamda 15’ten fazla sertifikamız var. Ped ve tamponlarımızın aynı zamanda Global Organic Textile Standard (GOTS) sertifikası da var. GOTS, üretimin her sürecinde sosyal, kimyasal ve çevresel gereksinimlerin karşılandığını gösteren, dünyanın önde gelen elyaf standardı sertifikasıdır. Menstrüel kabımız da FDA (US Food and Drugs Administration) sertifikalı gıda boyası ve medikal silikon içeriyor” diyor.

Ocak 2020’de ilk satışını yapan marka, 2021’de Global Founders Capital önderliğinde bir yatırım turuna çıktı ve toplamda 630 bin dolar tohum yatırım aldı. Beije’nin şu anda 23 binden fazla abonesi olduğunu söyleyen Naz Özbek, “Abone sayımız her ay ortalama yüzde 15 artıyor.

Bugün Instagram, Twitter, TikTok, Youtube, Spotify platformlarındaki takipçilerimiz, blog ve aylık e-gazete olarak yayın yapan içerik platformumuz DÖNGÜ’nün okuyucuları ile 250 bin kişiye yakın büyük bir aileyiz” diyor. Ayrıca Beije, Türkiye’nin 81 iline ürün gönderiyor. Bu paketlerin sadece yüzde 30’unun İstanbul’a gönderildiğini söyleyen Özbek, “Abonelerimizin yaş ortalamasının ağırlıklı 18 – 35 yaş aralığında olduğunu söyleyebiliriz” diyor.

Kumaşı da Var

Yaşamın her alanında karşımıza çıkan vegan ürünler, kendini tekstil alanında da gösteriyor. İpeker Tekstil de bu alana yatırım yapan şirketlerden. Vegan kumaş üreten İpeker, aynı zamanda vegan uyku teknolojileri adı verilen ürünler de geliştiriyor. 52 ülkede yer alan İpeker’in kumaşları, yoğun olarak Avrupa’da Almanya, İtalya, İspanya, Asya’da Japonya, Kuzey Amerika’da ABD, Kanada gibi ülkelerde yer alıyor.

İpeker’in vegan kumaş düşüncesini hayata geçirmek için Yönetim Kurulu Üyesi İhsan İpeker, yedi yıl önce çalışmalara başladıklarını söyleyerek, “Kendi alanında vegan deklarasyonunu açıklayan ilk firma olarak, ürün gamı ve ürün ağaçları üzerinde yapılan Ar-Ge çalışmaları sonucunda Vegan Tekstil Prosesleri (VTP) adını verdiği üretim şekli benimsenmiştir” diyor. İhsan İpeker, ürünlerin, Avrupa Vejeteryan Birliği (EVU) tarafından V-Label Vegan Sertifikası aldığını da belirtiyor. Firmanın geliştirdiği vegan uyku teknolojileri ürünleri arasında ise döşemelik, perdelik, nevresimlik kumaş, ev giysisi ve uyku teknoloji ürünleri bulunuyor.

Sağlıklı Atıştırmalık

Anadolu Efes Girişim Atölyesi’nden doğan sürdürülebilir gıda teknolojileri girişimi Malty, sağlıklı atıştırmalık fikrinden yola çıktı. Kurucu ekip ise Elif Özcü, Merve Yetiş ve Berkan Mifleh’den oluşuyor. Bitkisel beslenmeye uygun ürün çeşitliliğinin artmasına ihtiyaç olduğunu düşündüklerini belirten Malty ekibi, “Besleyici ve sürdürülebilir gıdalar üretme hedefimizde seçtiğimiz hammaddelerin tarımsal kökenli olmasına özen gösterdik.

Giderek artan vegan beslenmeyi ve gıdanın sürdürülebilirliğini değerlendirdiğimizde ürünlerimiz içerisinde bulunan tüm hammaddeleri dikkatle seçtik” diyorlar. Dört farklı çeşidi bulunan Malty; süpermarket, restoran-kafeler, spor salonları, eczaneler, anne-bebek mağazaları, online pazar yeri gibi birbirinden farklı bir çok satış noktasında yer alıyor. Şu anda binden fazla satış noktasında olduklarını belirten Malty ekibi, yakında global pazarlara açılmayı hedeflediklerini de söylüyorlar.

Dünya genelinde bitki bazlı beslenme ve vegan beslenme kavramlarının giderek arttığını gördüklerini söyleyen ekip, “Tüketiciler raflarda daha fazla seçenek ve farklı ürünler arayışında. Her geçen gün vegan atıştırmalıkların sayıca arttığını görmek mümkün. Biz de Malty olarak tüm atıştırmalıklarımızda vegan beslenme tarzına uygun içerikler sunuyoruz” diyorlar.

Kaktüs Kılından Fırça

Vose, doğal yardımcı maddelerden ve doğal içeriklerden oluşan ürünler ile yola çıkan bir kişisel bakım markası. İnsanları doğal ve temiz içeriklerle buluştururken doğa, çevre, hayvan birliğini korumaya özen gösteriyoruz diyen VOSE Kurucu Ortağı Çiğdem Demirayak Özsoy, vegan bilinci önemsediklerini söylüyor. Özsoy, “Vegan kişisel bakım anlayışının yaygınlaşması için alternatifler sunmak istiyoruz.

En önemli ürünümüz Türkiye’de ilk defa üretilen yüzde 100 kaktüs kılından vegan vücut fırçasıdır. Tırnak sağlığı ve el hijyeni için yine yüzde 100 kaktüs kılından vegan tırnak fırçamız var. Vücut fırçamızı destekleyici ve selülitleri yok etmek için fırça ile kombine kullanılabilecek selülit kremimiz de yüzde 100 vegandır” diyor. Vose’un en çok tercih edilen ürünü vegan selülit kremi ve vegan vücut fırçası. Ayrıca vegan ürün kategorisine yeni ürün ekleyeceklerini de belirten Özsoy, “Erkekler için sakal bakım fırçamızın vegan alternatifi üzerinde çalışıyoruz.

Yakın zamanda vegan sakal fırçası çıkaracağız. Aynı zamanda vegan sakal bakım serumu ve vegan yüz serumu da yeni çıkacak ürünlerimiz arasında” diyor. Özsoy, bu ürünlerin Trendyol, Hepsiburada, Hipicon, Farmazon (Eczane kanalı ),Çiçeksepeti, Lidyana gibi birçok dijital satış platformlarında, tasarım ürün satış kanallarında, eczanelerde, doğal içerikli ürünler satan mağazalarda ve yurtdışında bayiler üzerinden satışlarının gerçekleştirildiğini söylüyor.

Pazar Potansiyeli Yüksek

Büyüyen vegan pazarına sadece büyük şirketler yatırım yapmıyor. Bu alanda farklı girişimler de mevcut. Örneğin, Humm Organic, üç girişimci anne tarafından, çocukların gelişimine katkı sağlamak amacıyla 2017 yılında kurulmuş bir marka. Sağlıklı ve temiz içerikli atıştırmalık kategorisi alanında eksiklik gören girişimci anneler bu adımı atmış.

Humm Organic’in Kurucu Ortağı, Damla Şener Akkaynak, “Atıştırmalık kategorisinde, toplam 11 çeşit ürün var. Vegan ve glutensiz ürün seçenekler arasından zencefilli tarçınlı kurabiyeler çokça tercih ediliyor” diyor. Yakın bir zamanda üç yeni ürün daha ekleyeceklerini söyleyen Akkkaynak, “Bu yıl sona ermeden Türkiye atıştırmalık pazarı için çok yeni üç ürünümüzün de raflardaki yerini almasını planlıyoruz” diyor.

Akkaynak son olarak pazarın geleceği hakkında, “Global atıştırmalık pazarı yaklaşık 498 milyar dolar iken, organik atıştırmalık pazarı 10 milyar dolar büyüklüğünde. 2026 yılına kadar iki-üç katı büyüme öngörülüyor. Türkiye’de ise paketli organik gıda ve içecek sektörü 170 milyon dolar seviyesinde. Türkiye pazarının potansiyeli oldukça yüksek, daha yolumuzun çok olduğunu söyleyebiliriz” diyor. Humm Organic, yaklaşık 2 bin 500 satış noktasında yer alıyor.

25 Ton Üretim

Bu alanda girişim yapanlardan biri de İnci Özcebeci. Vegan gıda markası Veggy, 2012’de kurulmuş. Özcebeci, dünyadaki vegan ürün çeşitliliğinin dikkatini çektiğini, buna karşın Türkiye’deki vegan alternatiflerin az olduğunu anlatıyor. “Talebin yavaş yavaş oluştuğunu görüyordum. Başta ithalat yapmayı düşünürken sonrasında üretici olmak gerektiğini fark ettim” diyor. Veggy’nin donuk, toz karışım ve ısıl işlem görmüş ürün grubu olarak toplam üç kategoride 13 ürünü var.

Yeni ürünlere yönelik Ar-Ge çalışmaları yaptıklarını da söyleyen Özcebeci, Türkiye genelinde, bin 500’den fazla zincir mağaza satış noktasında, tüm e-ticaret kanallarında ve yüzden fazla Horeca (hotel, restoran, kafe) noktasında bulunduklarını söylüyor. Özcebeci, “Aylık üç farklı ürün grubunda yaklaşık 25 ton üretim gerçekleştiriyoruz” diyor. Veggy’nin ürünleri arasına bu yıl içinde yenileri de katılacak. İhracat da yaptıklarını belirten Özcebeci, Ortadoğu ağırlıklı ihracatları olduğunu söylüyor. İhracat yapılan yerlere bu yıl içinde beş yeni ülke ekleyeceklerini belirten Özcebeci, “Yapılan araştırmalara göre vegan ve vejetaryen beslenme çeşidi benimseyen insan sayısı gün geçtikçe artıyor.

Gerek hayvan hakları gerek karbon ayak izinin azaltılması adına belli duyarlılıklarla bitki bazlı beslenme tercih ediliyor. Biz, dünyada vegan ve vejetaryen beslenme şeklini daha geç kazanan ama büyümeye başlayan bir ülke olarak bulunuyoruz. Bu sebeple bitkisel bazlı beslenmenin önümüzdeki yıllarda daha da artacağını ve teşvik edileceğini düşünüyoruz” diyor.

Son Yıllarda Çeşit Arttı

Tarkan Aparı da Vegan Dükkan girişimiyle ön plana çıkıyor. Vegan Dükkan, tüketiciye gıdadan kişisel bakıma, temizlikten tekstile kadar pek çok seçenek sunuyor. 18 yıl önce vejetaryen ürünler satan bir dükkan açarak sektöre girdiğini söyleyen Aparı, aslında bir diş hekimi ama mesleğini bırakmış. Tamamen vegan ürünler satan bir işletmeye dönüşme hikayesini ise şöyle anlatıyor:

“Kendi hayat tarzıma uygun ürün yoktu, bu sebeple burayı kurma kararı aldım. Ayrıca Türkiye’nin ilk vegan ürün dükkanı ve online satış sitesiyiz” diyor. Özellikle son yıllarda vegan ürünlere olan merak ve talebin arttığını söyleyen Aparı, “Üç-dörT yıl öncesine kadar ürün tedarikinde de sıkıntı vardı, ancak son yıllarda çeşit arttı. Üreticiler de artan talebe cevap verebilmek için üretime ya da ithalata yöneldi” diyor. Vegan Dükkan, 2013 Ocak’tan bu yana online satış hizmeti de veriyor.

Türkiye’nin birçok yerine ürün gönderdiklerini söyleyen Aparı, vegan ürün sayısının artması gerektiğini belirtiyor. Aparı, “Yeni üretici firmalar ve yeni ürünler çıktıkça geniş kitlelere ulaşmak mümkün olacak. Maliyeti yüksek olan bazı ürünler de çeşitlilik arttıkça ve talep büyüdükçe ucuzlayacak. Son zamanlarda insanlar bu konuda daha bilinçlendi. Çok fazla vegan olan var. İnsanlar daha fazla biliyor artık çünkü hem üretici hem de tüketici arttı. Bu pazar Türkiye’de yavaş büyüyor, ancak burada da gelecek yıllarda vegan ürünler ivme kazanacak” diyor.

Glaze Tofu Çok Satılıyor

2018 yılında kendi restoranını açan Ayça Konuralp, buraya YuzuModa adını vermiş. Kendisi de vegan olduğu için böyle bir girişimde bulunduğunu söyleyen Konuralp, “Avrupa’da örneklerini gezmiştim. Burada veganlara yönelik bu tarz alternetiflerin olmadığını, olsa da az olduğunu fark edince kendi yerimi açtım” diyor.

Restoranında Asya mutfağına yönelik menü olduğunu belirten Konuralp, en çok çeşitli suşilerin talep gördüğünü söylüyor. Konuralp, “Son zamanlarda glaze tofu çok satılıyor. Artık insanlar beslenme tarzını değiştirdiği için de müşteri sayısı zamanla arttı” diyor. Dünya vegan beslenme konusunda bilinçli ve bu konunun bir trend olduğunu söyleyen Konuralp, “Haliyle Türkiye’nin de oraya gideceğini ve veganlığın artacağını düşünüyorum” diyerek sözlerini bitiriyor.

İkinci Şubesini Açtı

2017 yılında Vegan Bakkal’ı açan Yıldız Şeker Altaş, o zaman 200 kalem üründen bugün, bin küsür ürüne çıktıklarını söylüyor. İlk şubesini Kadıköy Moda’da açan Altaş, ikinci şubeyi de bu yıl İstinyePark AVM’de açtıklarını belirtiyor. Ayrıca işletme açılırken de KOSGEB tarafından verilen Yeni Girişimci Desteği’nden yararlanılmış. Vegan ürünlerden en çok, şarküteri ürünlerinin ve peynir, tofu, soya kıymasının satıldığını da sözlerine ekliyor.

Son zamanlarda vegan olan kişilerin çoğaldığını ve haliyle ürünlere olan talebin de arttığını söyleyen Altaş bu durumla ilgili, “İnsanlar, özellikle pandemi döneminde daha sağlıklı beslenmeye özen göstermeye başladı. Evde kalındığı dönemde bol bol belgesel izleyince de bu konuda bilgilendiler. Artışı biraz da buna bağlıyorum” diyor. Ayrıca vegan ürünlerin pahalı olmadığını belirten Altaş, “Genel olarak vegan ürünleri daha pahalı değil. Zaten içerik olarak 300 gram vegan kıyma, bir kilo normal kıymaya denk geliyor ve fiyat olarak 40 TL.

Bu açıdan bakıldığında oldukça uygun bile kalıyor” diyor. Son olarak dünyanın çeşitli nedenlerle değiştiğini bunun da insanların tercihlerini değiştireceğini söyleyen Altaş, bu sebeple müşterilerine birçok ürün seçeneği sunduklarını belirterek, gıdanın yanı sıra ağız ve diş bakım ürünleri, deodorant, parfüm, duş jeli, nemlendirici, bebek ve çocuk bakım ürünleri, tişört, bez çanta ve temizlik ürünlerinin olduğunu söylüyor. Üretim de yaptıklarından söz eden Altaş, “Tarhana, erişte, mantı ve lahmacun gibi birçok ürünü paketli bir şekilde satıyoruz. Bu ürünlerin daha fazla insana ulaşmasını istiyoruz. O nedenle ileride küçük bir imalathane açma düşüncemiz var” diyor.

Gelecek Veganda

Veganarsist kurucusu Emre Aydoğan da bu alanda girişim yapanlardan. Normalde bankacı olduğunu belirten Aydoğan, 2015 yılında mesleğini bırakarak bir süre sonra kendi yerini açtığını söylüyor. Aydoğan, “İlk başta iyi yemek yaptığım için girmiştim bu işe, ama zamanla ben de vegan oldum. Pandemide çoğu işletme normalde battı, ama biz niş bir kitleye hitap ettiğimiz için ayakta kaldık, çünkü müşteri kitlemiz gelmeye devam etti” diyor.

İlk şubeyi Nişantaşı’nda açtığını belirten Aydoğan, şu anda Kadıköy ve Balat’ta şubeleri olduğunu da ekliyor. Aydoğan, “Balat’taki şubemiz franchise ve vegan alanında franchise veren ilk markayız. Şube artırmayı da düşünüyoruz. Zaten yurtiçi ve yurtdışından franchise talebi alıyoruz” diyor. Aydoğan, Veganarsist’in farkını Türkiye mutfağında olan her şeyin veganını yapmak olarak tanımlıyor ve ekliyor, “Zaten en çok satılan ürünlerimiz; lahmacun, içli köfte, tantuni ve vegan ayran” diyor.

Son olarak Aydoğan, “Veganlık sadece salata ya da ot yemek değil, insanlara bunu göstermek istiyorum. Geleceğin veganda olduğunu düşünüyorum. Çünkü dünyadaki hastalıkların çoğu hayvan temelli. Kuş gribi, domuz gribi ve şu anda da yaşanan Covid-19 da aynı şekilde. İnsanlar bu yüzden yavaş yavaş uzaklaşıyor et ile beslenmekten. Vegan beslenme, dünyada zaten uzun yıllardır var ancak Türkiye’de de son beş yılda oldukça arttı ve daha da artacağını düşünüyorum” diyor.

Anadolu’da da Girişimler Var

Vegan kişilere ve çölyak hastalarına alternatif olsun diye beş buçuk yıl önce açılan kafe, Eskişehir’de yer alıyor. Kafenin sahibi Bircan Hanım, üniversiteye yakın bir yerde kafesini açtığı için öğrencilerden çokça talep olduğunu söylüyor. En çok satılan ürünler arasında avokadolu ürünlerin yer aldığını da belirtiyor.

Avokadolu tost ve salatanın çokça talep gördüğünü söyleyen Bircan Hanım, bu pazarın büyüyeceğini düşündüğünü söyleyerek, “Bu piyasa mecburen büyüyecek. Veganlığın iklim değişikliği ve kişinin sağlığı açısından da önemli olduğunu düşünüyorum. Zaten son zamanlarda artan ürün çeşitliliği de bunu doğrular nitelikte. Popüler bir Pazar, özellikle Türkiye’de yeni olsa da yurtdışında uzun süredir var ve büyüyor” diyor.

Vegan Pizza’ya Talep Çok

Yiyecek alanında vegan seçenekler her alanda kendini gösteriyor. Birçok kişinin severek tükettiği pizza da vegan seçeneği olanlar yiyeceklerden. Veganlara özel pizza üreten Pizza Monza, üç yıl önce Ümraniye’de açıldı. Geçen günlerde de Sancaktepe’de ikinci şubesini açan işletmenin sahibi Mesut Arpa, vegan ve vejetaryanları düşünerek menüye böyle bir ekleme yaptıklarını ve iyi geri dönüşler aldıklarını söylüyor. Arpa, “Vegan pizzayı deneyenler sonradan geri dönüşlerde bulunarak, bizi de düşünüp menüye vegan pizza eklediğiniz için teşekkür ederiz diyorlar” şeklinde konuşuyor.

Ümraniye bölgesinde vegan pizzaya pek talep olmadığını söyleyen Mesut, online siparişlerin daha çok olduğunu da belirtiyor. Arpa, “Bölgede fiziki olarak çok satılmasa da bazen günde 20 küsur online sipariş alıyoruz” diyor. Ayrıca vegan ve diğer pizzaların fiyatının aynı olduğunu söyleyen Mesut, “Herkes istediğini aynı fiyatta yemeli” diyor.

“Kırmızı et satmamayı hedefliyorum”
Pınar TAŞDEMİR / Araka Restoran Kurucu Şefi

Restoranda sebze ağırlıklı bir menümüz var. Haliyle veganlar da tercih edebiliyor. Son zamanlarda gözlemlediğime göre vegan olan kişi sayısı artıyor, çünkü her geçen gün restorana gelip özellikle vegan yemek var mı, diye soran oluyor. Bu durumu da insanların daha bilinçli olmasına bağlıyorum. Kendi restoranımda da kırmızı et satmamayı hedefliyorum ileriki dönemlerde.

Niş bir pazara hitap edileceğinden dolayı bu durumun ekonomik olarak illaki zorlayacağını düşünüyorum, ama denemek de istiyorum. Çünkü kendim de çok et tüketmiyorum. Zaten restoran menümüzde de bir tane et tabağı var. Vegan beslenme biçiminin artacağını düşünüyorum. Ayrıca insanlar sebzeyle de beslenebilir, sürekli kırmızı et tüketmek de zaten zararlı bir şey.

BESLENMEYE GÖRE İSMİ DEĞİŞİYOR

• Vegan: Tüm hayvansal kaynaklı gıdaların tüketilmesini reddeden, tamamıyla bitkisel kaynaklı gıdalar ile beslenen kişiye denir.
• Vejetaryen: Hayvansal kaynaklı gıdaları tüketmezler.
• Lakto-Vejetaryen: Yalnızca süt ve süt ürünlerini tüketen ancak bunun dışında hiçbir hayvansal kaynaklı gıdayı tüketmeyen kişilere denir.
• Lakto-ovo-Vejetaryen: Yalnızca süt, süt ürünleri ve yumurta tüketen ancak bunların dışında hiçbir hayvansal kaynaklı gıda tüketmeyen kişidir.
• Pesko Vejetaryen: Et ve tavuk ürünlerini tüketmezler. Balık, süt ürünleri ve yumurta ürünlerini tüketirler.
• Omnivor: Belirli bir kurala bağlı kalmayan, kendi kararına göre hayvansal kaynaklı gıda tüketmeyen kişilerdir.
• Fruiyarian’lar: Meyve ile beslenenlere denir.

VEGAN SÜT VE SALEP

Nilky, yerli ve bitkisel bir süt markası. Nilky Kurucu Ortağı ve CMO’su Caner Peltekçi, Türkiye’deki bitkisel ürün kategorisinin daha çok yeni ve hızla büyümekte olduğunu söylüyor. Kuruluş hikâyelerini ise Peltekçi, şöyle anlatıyor: “Halihazırda bu pazarda faaliyet gösteren firmalar, ya ithal getiriyor ya da kısıtlı imkanlarla yerel üretim yapabiliyorlar.

Ortağım Emre Başar Sözen ile biz bu açığı görüp, ithal gelen ürün kadar kaliteli bir ürün geliştirip piyasada yerel üretimi olan ürünlerden uygun bir fiyata perakende fiyatı belirleyebilirsek elimizde ciddi potansiyelli bir iş olacağına inandık. Sonrasında ise Nilky doğdu” diyor. Dünyada ve Türkiye’de veganlığın her geçen gün artarak ilerlediğinden bahseden Peltekçi, bu nedenle yeni ürünler için çalıştıklarını da söylüyor.

En çok badem sütünün tercih edildiğini söyleyen Peltekçi, “Bizde en çok badem sütü tercih edilse de dünyada bu ilgi, son iki senedir yulaf sütüne kaymış durumda. Biz de Türkiye’de yulafın popülerliğini günden güne artırdığını görüyoruz. En çok tercih edilen ürünlerimiz badem sütü, badem, şekersiz badem, yulaf ve fındık sütlerimizin yanı sıra geçen yıl Türkiye’nin ilk vegan salebi ile çikolatalı fındık sütünü çıkardık” diyor.

Türkiye’de Getir, File Marketler, Yemeksepeti Market, Metro Grossmarket, Sarıyer ve Üçler gibi market zincirlerinde yer alan Nilky ürünleri, Dubai ve Kanada’ya da ihracat yoluyla gönderiliyor. Ayrıca Peltekçi, “Yeni pazarlar bulma amacıyla da yılsonuna kadar Paris ve Londra olmak üzere sektörde önde gelen fuarlara katılacağız” diyor. Son olarak ise “Bizce gelecek, en yakın zamanda tamamen bitkisel alternatiflerin kullanıldığı bir dünya olacak” diyor.

VEGAN LAHMACUN, KÜNEFE, BOYA…

Veganlık bir yaşam tarzı olduğundan artık hayatın her bölümünde vegan ürünler ile karşılaşmak normal oldu. Vegan künefe, lahmacun ve çocuk kırtasiye ürünlerinde de vegan seçenekler mevcut. Vegan lahmacun zaten en çok tercih edilen yiyeceklerin başında geliyor. Künefe tarafında ise badem sütünden yapılana ek, vegan peynirli künefe de var. Ayrıca yakın zamanda vegan katmeri de çokça göreceğiz gibi duruyor.

Çocuklar için ise vegan kırtasiye seçenekleri mevcut. Örneğin Faber Castell’in kurşun, keçeli, tükenmez kalemleri, sulu boyasında hayvan deneylerinin olmadığı internet sitesinde açıkladı. Pilot markasının ise B2P (Bottle to Pen) serisinde plastik şişeler geri dönüştürülerek kalem yapımında kullanılıyor. Ek olarak birçok marka da vegan yapıştırıcı seçenekleriyle karşımıza çıkıyor.

EN ÇOK TALEP GÖREN VEGAN ÜRÜNLER

• Soya kıyması
• Glaze tofu
• Lahmacun
• Vegan şarküteri ürünleri
• Yüz maskeleri
• Bebek bezi
• Deterjan

“B12 TAKVİYESİ VEGANLAR İÇİN ÖNEMLİ”
Nur Ecem Baydı OZMAN / Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı

Vegan kişiler hangi besin gruplarının eksik kalabileceğini bilmeli ve besin tercihlerini o yönde yapmalıdır. Protein kaynağı olarak bakliyatları ve yağlı tohumları günlük beslenme düzenlerinde mutlaka bulundurmalıdır. Çünkü hayvansal besinlerden sonra en çok protein, bu besin gruplarında bulunmaktadır.

Vegan kişiler bazı bitkisel protein kaynaklarını birlikte tüketerek neredeyse et kalitesinde protein alabilirler. Örneğin; kuru fasulye ve pilavı birlikte tüketmek gibi. B12 vitaminin ana kaynağı hayvansal besinler olduğu için B12 takviyesi almak vegan kişilerde elzem hale gelmektedir. Vegan kişilerin demir eksikliği yaşamaması ve bitkisel kaynaklardan gelen demirin emilimini artırmak için bu besinler C vitamini içeren besinlerle tüketilmeli.

Bu yiyeceklerin tüketildiği saatlere yakın saatlerde demir emilimini engelleyeceği için çay, kahve tercih edilmemelidir. Yine temel olarak süt ürünlerinden gelen kalsiyumun eksik kalmaması için bakliyatlar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, yağlı tohumlar veya kalsiyum bakımından zenginleştirilmiş ürünler tercih edilebilir.

“Z KUŞAĞI BELİRLEYİCİ OLABİLİR”
Cem DEMİRÖZ / Watsons Türkiye Ticaret ve Pazarlama Direktörü

Pandemi döneminde tüm insanlık olarak çevremize verdiğimiz zararın ve doğal kaynaklarımızı tahrip ettiğimizin bir kez daha farkına vardık ve sürdürülebilirlik konusu özelinde hepimiz daha da hassaslaştık. Bu farkındalığın hızlı bir şekilde kazanılmasıyla tüketicilerin sürdürülebilir ürünlere olan ilgisi arttı ve seçimleri değişti.

Özellikle Z kuşağı tüketiciler, karbon ayak izlerini minimuma indirmeyi ve sürdürülebilir ürün alternatifleri sunulmasını oldukça önemsiyorlar. Watsons olarak sürdürülebilir yaşam kategorimiz altındaki ürün sayısı pandeminin başında 500’e yakınken bugün bu sayı neredeyse bin 500. Sabun, şampuan ve duş jelinin yanında saç bakım, renkli kozmetik, cilt bakım, ağız bakım, kişisel bakım kategorilerinde de sürdürülebilir vegan ürünlerimiz var.

Son bir yılda bu ürünlerin ciromuzun içindeki payı, çok hızlı bir şekilde büyüyerek üç kat arttı. Son bir yıldaki ürün satışlarımıza baktığımız zaman adet ve ciro bazında şampuan ve saç bakım, cilt bakım (özellikle tek kullanımlık yüz maskeleri), kişisel bakım ve vücut güneş koruyucuları, en rağbet gören ürünler arasında ilk üçte yer alıyor. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de pandemi sürecinde bu ürünlere olan ilgi ve talep, gözle görülür bir şekilde arttı. Bu ilginin özellikle Z kuşağının bilinçli alışveriş davranışları sayesinde her geçen gün artacağını söyleyebilirim.

“İKİ YILDA YAKLAŞIK İKİ KAT ARTTI”
Ekmel Nuri BAYDUR / Migros Ticaret A.Ş. Pazarlamadan Sorumlu İcra Kurulu Üyesi

Türkiye’de dünyayla paralel bir şekilde, vegan ve bitkisel bazlı protein tüketimi yıldan yıla yükselme eğiliminde. Migros olarak, müşterilerimizin vegan ürünlere olan talebi doğrultusunda ürün portföyümüzü her geçen gün genişletiyoruz. Hayvansal içerik barındırmayan peynir çeşitleri, süt, köfte gibi birçok ürünle bitkisel bazlı beslenmeyi tercih eden müşterilerimize seçenekler sunuyoruz.

Kurubaklagiller ve kuruyemişler, bitki bazlı proteinler açısından çok önemli kaynak sağlıyor. Bununla birlikte gıda dışı ürünlerde de içeriğinde hayvansal unsur bulunmayan vegan portföyümüzü gün geçtikçe artırıyoruz. Vegan ve bitkisel protein ürün çeşitliliğimiz iki yılda yaklaşık iki kat arttı, bini aşkın ürün ise hızla gelişmektedir.

“YENİ BİR DÜNYA DÜZENİ”
Ebru ARIMAN / Türkiye Vegan Derneği Kurucu Başkanı

Özellikle son yıllarda, gerek hayvan hakları, gerek iklim, gerekse de sağlık konusunda artan farkındalıkla birlikte bitki bazlı alternatiflerdeki çeşitliliğin ve ulaşılabilirliğin artması, bu alandaki yükselişe hız kazandırdı. Tüm dünya ile Türkiye’de de her yıl katlanarak artan bir ilgi var. Veganlık, gelir-geçer tüketim alışkanlığı ya da bir akım olarak değerlendirilemeyecek kadar derin ve felsefesi olan bir yaşam biçimi. Veganlık, günümüzde sağlık ve iklim kaygılarıyla da birleşerek geniş bir yelpazede sorgulanan ve kabul gören yeni bir dünya düzenini işaret ediyor. Bu anlamda vegan bir geleceğin hızla yaklaşmakta olduğunu görebiliyoruz.

V-LABEL tarafından Nisan 2022’de FMCG GURUS araştırma şirketine yaptırılan ‘Plant Based Turkey’ anketinin sonuçlarına göre; Türkiye’de araştırmaya katılan katılımcıların yüzde 3’ü kendini vegan, yüzde 20’si ise vejetaryen olarak tanımlıyor. Bitki bazlı tüketim alışkanlıklarını ölçmeye yönelik yapılan çalışma, Türkiye’nin farklı illerinde yaşayan bin kişi üzerinde yapıldı. Bu çalışma, Türkiye’de bu konuda yapılmış en güncel araştırma olma özelliği taşıyor.

“DÜKKANN YORUMUYLA VEGAN YİYECEKLER HAZIRLIYORUZ”
Nesrin Yamaç / Dükkann Vegan Sahibi

Özellikle gıda tarafında vegan seçenekler çok. Doğal, katkısız ve yeri geldiğinde ‘iyi tarım üretimi’ ürünlerini, yeme-içme konseptinde kendi yorumumuzla hazırlıyoruz. Bunun yanı sıra satışa sunduğumuz ürün grupları içinde ekibimizin tamamen Dükkann yorumuyla hazırladığı zeytinyağlı çeşitler, fırında hazırladığımız mücver çeşitleri, mezeler, basmati yasemin ve siyah yabani pirinç ile hazırladığımız meyveli pilav çeşitleri var.

Bunun yanında yine fırında hazırladığımız mevsimsel ve özel soslu sebze çeşitler bulunuyor. Dükkann Vegan’da tatlı grubu olarak kek, kurabiye ve crumble ile galetler yer alıyor. Farklı unlarla hazırladığımız ekşi maya ekmek, poğaça, kraker, simit gibi unlu mamullerimizin tamamı fırında ve vegan olarak hazırlanıyor.

“ENERJİ TÜKETİMİNİN AZALTILMASINDA DA ÖNEMLİ ROLÜ VAR”
Ezgi Nur Aydın HACIEVLİYAGİL / Gourmet Ladies Kurucusu

Ürünlerimiz arasında bitki çayları, sağlıklı atıştırmalıklar, fıstık ezmesi, baharat ve kozmetik serimiz var ve vegan doğal içerikli sertifikalı ürünlerden oluşuyor. Ürünlerimiz vegan ama yalnızca veganlar tarafından değil, genel kitleye de hitap ediyor. Vegan içerikli ürünlerin son zamanlarda bu kadar çok tercih edilir olmasının sebebinin hem popüler kültür hem de sağlık açısından yaşanılan problemler olduğunu düşünüyorum.

Geçmişte bu kadar çok bunları konuşmazken değişen iklim yapısıyla birlikte yediklerimizi, sürdüklerimizi ve kullandıklarımızı bu ekosistem içinden tercih eder olduk. Vegan sektörü için dünyada araştırma yapacak olursak çok fazla seçenek ve bu alanda yaratılan iş kolları, destekler, teşvikler var. Vegan sektörünü sadece yiyecek içecekle değil, aynı zamanda giyim ve kozmetik sektörü için de değerlendirmeliyiz, bu alanlarda daha hızlı gelişeceğimizi düşünüyorum.

İklim kriziyle gelen enerji tüketiminin azaltılmasında da veganlığın önemli bir rol oynadığını gözlemleyebiliriz. Aynı şekilde doğal kozmetik ürünleri tüketimi konusunda da vegan sektörünün gelişeceğine ve yaygınlaşacağına inanıyorum.

“TÜM ÜRÜNLERİMİZ VEGAN VE PETA SERTİFİKALI”
Deren Öztürk MATARACI / Cosmed Kurucusu ve CEO’su

Kendi cildimize sürmeyeceğimiz hiçbir ürünü üretmiyoruz. Zararları tartışılan koruyuculara, hayvansal içeriklere, hayvanlar üzerinde yapılan testlere, kısacası doğaya zarar verebilecek her şeye hayır, diyoruz. Dolayısıyla bu stratejimiz paralelinde tüm ürünlerimizin vegan ve PETA sertifikalı olduğunu belirtmek isterim. Vegan içerikli ürünlerin de sürdürülebilir bir gelecek için oldukça önemli olduğunu düşünüyoruz.

Ürünlerimizin vegan içeriklere sahip olması, bu konuda hassasiyetleri olan tüketiciler anlamında talebi artırıyor. 2009’dan bu yana ürünlerimizin içerikleri konusunda son derece hassas hareket ediyor ve ürünlerimizin formüllerinde hayvansal hiçbir içerik bulundurmuyoruz. Önümüzdeki dönemde de bu tip içeriklerin öneminin tüketiciler nezdinde daha da önem kazanacağını ve bu paralelde vegan sektörünün de genişleyeceğini düşünüyoruz. 2022 yılı ilk altı ayında yüzde 250 büyüme gösterdik.

ÖZGE ÖZ / PARA