Yatırım Fonları Dosyası

Bireysel emeklilik sistemi katılımcıları fonlar aracılığıyla global para ve sermaye piyasalarına katılma imkanı buluyor. Bu hafta, katılımcıların yatırım yaptığı fonların yapısını tanıtıyoruz…

Yatırım Fonları Dosyası -1

BİREYSEL emeklilik sisteminin görünen yüzünde ve katılımcıların karşısında bireysel emeklilik şirketleri yer alır. Arka tarafta ise global para ve sermaye piyasaları dünyasında fonları yönetmeye çalışan portföy yönetim şirketleri ve fonlar var. Fonlar katılımcıların bu dünyaya adım atmasını sağlayan araçlar. Ama bu araçları katılımcılar ne kadar tanıyor, bunları bir yatırım enstrümanı olarak görüyor mu, bir yatırım enstrümanı olarak kullanabiliyor mu, orası bilinmez. Gelin fonları enine boyuna konuşalım, tartışalım.

Fonlar bireysel emeklilik yatırım fonları ve yatırım fonları olarak ikiye ayrılıyor. Yatırım fonları da kendi içinde, şemsiye yatırım fonları, borsa yatırım fonları, yabancı yatırım fonları, girişim sermayesi yatırım fonları ve gayrimenkul yatırım fonları olarak kategorize edilebilir.

Özünde hepsinin kuruluş ve işleyiş mantığı, yasal prosedürleri aynı. Farklı olan fonların hedef kitlesi, işlem gördükleri platformlar ve yatırım mecraları. Örneğin, şemsiye fonlar menkul kıymet yatırımları yaparken, gayrimenkul yatırım fonları gayrimenkul sektörüne dönük faaliyet gösterir.

YATIRIM FONUNUN SAHİBİ KİM?

Yatırım fonu bildiğimiz anlamda bir şirket değil. Aslında, fon için bir yatırım topluluğu denilebilir. Kimler fon kurabilir, diye bakıldığında portföy yönetim şirketleri ve bireysel emeklilik şirketlerine bu hak tanınmış. Bireysel emeklilik şirketleri katılımcılarına en az üç fon sunmak zorunda. Bireysel emeklilik fonlarını bireysel emeklilik şirketleri kurarken, yukarıda saydığımız diğer fonları da portföy yönetim şirketleri kuruyor. Bütün fonlar kategorileri için önce fonun ana sözleşmesi yerine geçecek olan içtüzük hazırlanıyor. SPK’dan izin alınıp, fona avans verilerek fon portföyü oluşturuluyor. Daha sonra fon halka arz ediliyor. îşte bu aşamada fona yatırım yapan katılımcılar, fonun katılma paylarını alınca, bireysel emeklilik şirketi veya portföy yönetim şirketi fona verdiği avansı geri alıyor.

Ne oldu? Fon katılma payları tamamıyla katılımcıların eline geçti. Bu durumda fonun sahibi katılımcılar oldu. Ama katılımcıların elindeki katılım payları, onlara genel kurula katılma, kardan pay alma veya belli bir faiz oranından gelir ya da kira elde etme gibi haklar vermiyor. Çünkü fonlar genel kurul yapmıyor. Temettüler dahil olmak üzere bütün gelirler ve giderler fonun fiyatına günlük olarak yansıtılıyor.

FONUN YASAL İŞLERİNİ KİM YAPIYOR?

Bireysel emeklilik şirketinin atadığı fon kurulu, fonun yasal izinlerinin alınması, saklama sözleşmesinin yapılması, bağımsız denetim yapılması, fonun operasyonel işlemleri ve vergi dairesine karşı sorumluluklarını yerine getiriyor. Yani fonu katılımcılar adına temsil ediyor. Peki, bu yetkiyi fon kuruluna kim veriyor? Görüntüde yetkiyi bireysel emeklilik şirketi veriyor gibi algılansa da, fon katılımcıları veriyor aslında. Nasıl mı? Fonun içtüzüğü ile. İçtüzük iltikaki bir sözleşme. Yani katılımcıların yokluğunda hazırlanan bu içtüzük ile fon kuruluna temsil ve operasyonel işlerin yapılması konusunda katılımcılar tarafından yetki verilmiş oluyor.

FONUN MALVARLIĞI NEREDE?

Fonlar portföylerine hisse senedi, kamu ve özel sektör borçlanma araçları, mevduat ve katılma payları ile mevduat sertifikaları, kıymetli madenler ve bunlara bağlı olarak çıkarılmış sermaye piyasası araçları, kira sertifikaları, fon katılma payları, gayrimenkul sertifikaları ve varantlar ile türev işlemleri alabilirler. Fonun portföyünü oluşturan, para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan malvarlığı saklamacı kuruluş nezdinde kaydi olarak saklanıyor.

FONLAR NEREDEN ALINIR?

Her fon grubu için farklı alım-satım platformları var. Bireysel emeklilik fonları bireysel emeklilik katılımcılarına sunulmak üzere kurulduğu için katılımcılar bu fonları sadece bireysel emeklilik şirketinden alıp-satılabilir. Ancak diğer yatırım fonları için farklı alım satım platformları vardır. Örneğin, şemsiye fonlar TEF AS platformu üzerinden işlem görürken, borsa yatırım fonları aynen hisse senedi gibi Borsa İstanbul’da işlem görür.

FONLAR NASIL GELİR ELDE EDER?

Fonlar üç farklı şekilde getiri elde ederler. Birincisi portföylerine aldıkları menkul kıymetlerin faiz, temettü, kira getirisi gibi gelirleri portföyün değerinin artmasını sağlar. İkincisi, fonun elinde bulunan menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalarda veya platformlardaki değeri artabilir. Değer artışları fonun portföyünü büyütür.

Üçüncüsü piyasalardaki dalgalanmalarından faydalanmak suretiyle düşük fiyattan alım, yüksek fiyattan satım yapılarak sermaye kazancı elde edilebilir.

FONUN FİYATI NASIL HESAPLANIR?

Fonun portföyüne borsalarda işlem gören varlıkların alınması ve bu varlıkların alım-satımının borsalarda yapılması esastır. Fonun portföyündeki varlıkların borsalarda oluşan fiyatları üzerinden hesaplanan portföy değerine fonun alacakları ilave edilir, borçları düşülür, Böylece bulunan fon toplam değeri, toplam katılma payı sayısına bölünerek fonun fiyatı hesaplanır. Her gün hesaplanan fon fiyatı fonun bütün gelir ve giderlerini içerdiği için, katılımcı elinde katılma payını bulundurduğu sürece oluşacak gelir ve değer artışlarından faydalanır.

Ne yapmalı?

1 – Büyük bir inşaat firmasına iş yapan taşeron bir firmayız. Yurtdışında çalışanlarımız var. Temmuz 2018’de firmamız OKS kapsamına girecek. Yurtiçindeki çalışanlarımızı OKS’ye dahil edeceğimizi biliyoruz ama, yurtdışı çalışanlarımız ne olacak? Onları da sisteme dahil edecek miyiz? Z. ÇETİNGÖZ / İSTANBUL

Halen uygulanmakta olan OKS’ye göre işverenlerin sisteme dahil etmesi gereken çalışanlar yurtiçi işlerde çalışan kişilerdir. 5510 sayılı kanunun 5.maddesinin g bendi kapsamında, yurtdışında istihdam edilen çalışanlar, Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde görevli ise, OKS sistemine dahil edilmez. Yurtdışında çalışan personeliniz bu kapsamda ise sadece yurtiçinde çalışan personelinizi OKS’ye dahil etmelisiniz.

2 – Bireysel emeklilik sistemine 10 yıl önce girmiştim. O zaman enflasyon düşüş eğilimindeydi. Şimdi ise her ay yükseldiğini görüyoruz. Sistemdeki birikimin enflasyon karşısında değer kaybetmemesi için ne yapmalıyım? T. AKPINAR / BALIKESİR

Enflasyonun yükselişe girdiği dönemlerde faiz veya katılma payı gibi sabit getirisi olan varlıklar değer kaybeder. Bu nedenle enflasyonun yükselişinden etkilenmeyecek veya birikiminizin değerini koruyacak varlıklar hisse senedi, altın veya dövize endeksli menkul kıymetlere yatırım yapan fonlar olabilir. Ancak hem hisse senetleri, hem altın fiyatları hem de döviz pariteleri

piyasalarda dalgalı bir seyir izler. Bu nedenle birikiminizi beklentilerinize uygun fonlar arasında dağıtmak yoluyla portföy çeşitlemesi yapmanız daha doğru olabilir.

3- Bireysel emeklilik sisteminden yaklaşık beş yıl sonra emekli olacağım. Eğer bana bir şey olursa sistemdeki paramın öksüz torunlarıma kalmasını istiyorum. Ne yapmalıyım? A. ÇALIŞKAN / SAKARYA

Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerinizin, vefatınız halinde sizin belirlediğiniz kişilere belli oranlarla ödenmesini istiyor iseniz, bireysel emeklilik şirketinize bu talebinizi bildirmeniz gerekir. Bunu yazılı olarak bildirebileceğiniz gibi, telefon ile veya bankalarda ve sigorta acentelerinde görevli bireysel emeklilik aracılarına müracaat ederek de bildirimde bulunabilirsiniz.