Yozgat Tarım ve Hayvancılıkta Lider

TARİHTE birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Yozgat’ta yüzyıllardır tarım ve hayvancılığın temel geçim kaynaklarından biri olduğunu belirten Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) Yozgat İl Koordinatörü Selim Türker, 845 bin hektar tarım arazisine sahip olan Yozgat’ın tarım ve hayvancılık konusunda yatırım yapılabilecek illerin başında geldiğini belirtiyor, tide Son 10 yılda tarım ve hayvancılık alanında birçok yatırımın yapıldığını ifade eden Türker, şunları söylüyor:

“Yatırımcılarımız, “Tarımsal İşletmelerin Fiziki Varlıklarına Yönelik Yatırımlar” tedbirinde süt ve kırmızı et, kanatlı eti ve yumurta üreten tarımsal işletmelere, “Tarım Ve Balıkçılık Ürünlerinin İşlenmesi Ve Pazar-lanması île İlgili Fiziki Varlıklara Yönelik Yatırımlar” tedbirinde süt ve süt ürünleri işleme ve pazarlama, et ve et ürünleri işleme ve pazarlama, su ürünleri işleme ve pazarlama, meyve ve sebze işleme ve pazarlama işletmelerine, “Çiftlik Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi ve İş Geliştirme” tedbirinde de bitkisel üretimin çeşitlendirilmesi; süs bitkileri, tıbbı ve aromatik bitkiler, mantar ve misel, fide ve fidan, arıcılık, zanaatkarlık, kırsal turizm, su ürünleri yetiştiriciliği, makine parkları, yenilenebilir enerji yatırımları için proje hazırlayarak Kurumumuzdan %70’lere varan oranlarda hibe desteğinden yararlanma imkanına sahiptirler.

TKDK Yozgat İl Koordinatörlüğü, 2011 yılında proje başvurularını kabul etmeye başlamıştır. Yozgat IPARD I Programı kapsamında yer alan 42 il içerisinde 5. sırada yer almıştır. IPARD I programı kapsamında tamamlanan 260 işletmenin, yatırım tutarı yaklaşık 250 milyon liradır ve bu işletmelere yaklaşık 137 milyon lira hibe desteği sağlanmıştır. Devam etmekte olan IPARD II birinci ve ikinci çağrı döneminde kabul edilen 31 projenin toplam yatırım tutarı yaklaşık 47,5 milyon liradır ve bu işletmeler tamamlanınca başvuru sahiplerine yaklaşık 31 milyon lira hibe desteği verilecektir.

3. Çağrı döneminde başvurusu teslim alman 104 projenin tamamlanmasıyla toplamda 395 işletmenin Yozgat’a kazandırılması planlanmaktadır. Bu sayede Yozgat iline yaklaşık 402 milyon lira yatırım yapılmış olacak ve bu işletmelere genel toplamda 225 milyon lira hibe desteği sağlanmış olacaktır.

HİBE DESTEĞİ

Yozgat’ta hibe desteği verilen ve faal şekilde çalışan projelere baktığımızda; 82 süt üretim çiftliği, 37 besi çiftliği, 3 kanatlı eti [ üretim tesisi, 1 süt toplama merkezi, 3 et ve et ürünleri işleme tesisi, 1 su ürünleri işleme tesisi, 154 çiftlik faaliyetlerinin geliştirilmesi projesi (süs bitkileri, tıbbi aromatik bitkiler, fide ve fidan, çiçek soğanı, sera, mantar-misel, vb.), 2 yerel ürünler üreten işletme, 6 kırsal turizm işletmesi, 2 güneş enerjisi santrali işletmesi bulunmaktadır. Tamamlanan işletmelerde 325’i kadın olmak üzere 987 kişi edilmektedir. TKDK destekleriyle hayata geçen bu projeler Yozgat’a ve Ülkemize kazandırılmış önemli yatırımlardır.

TKDK destekleriyle kurulan süt üretim çiftliklerinde günlük 200 ton süt üretilmektedir. Yozgat’ın büyükbaş hayvan sayısı önemli oranda artmış ve her biri senelik ortalama 130 ton et üretim kapasitesine sahip 37 besi çiftliği kurulmuştur. Kurulan işletmelerle yıllık beyaz et üretimi 1.100 tona ulaşmıştır. Et ve Süt Kurumu’nun Erzincan’da yer alan tek beyaz et kombinasının kesim kapasitesinin %10’undan fazlası Yozgat tarafından karşılanmaktadır. Görülen bu artışlarla birlikte Yozgat kendi yerli markalarını oluşturabilecek kapasiteye ulaşmıştır. Sürdürülebilir küçük ölçekli çiftlikleri rekabetçi tarım işletmelerine dönüştürmek Yozgat’ı sektörde önemli bir aktör haline dönüştürecektir. Yozgat’ta yer alan değerli kaynakları sürdürülebilir bir üretim ve tüketim modeliyle daha rasyonel kullanmak, geleceğe güvenle bakabilmek adına büyük önem arz etmektedir. Tarımsal üretimin AB standartlarına getirilmesi, kaynakların en etkin şekilde kullanımına da vesile olacaktır. Tarımla sanayiyi buluşturmak istihdam artışına olduğu gibi ihracata da katkıda bulunacaktır. TKDK olarak yatırımcılara geçmişte sağlanan destekler artarak devam edecek ve Yozgat’a yapılan yatırımlarla ihracatta hedeflenen çizgiye ulaşılarak ülke ekonomisine büyük katkı sağlanacaktır.”

Yatırımcıya sunduğu avantaj çok

Yozgat ili imalat sanayinde 3 sektör potansiyel küme, 5 sektör de aday küme özelliği taşıyor. Gıda ve mineral ürünler sektörleri hem işyeri sayısına hem de istihdama göre, giyim – tekstil sektörü ise istihdam kriterine göre potansiyel küme özelliği gösteriyor…

YOZGAT konumu açısından mevcut karayolu ve demiryolu ulaşımının yanı sıra havaalanının da yapılacak olması gerek sanayi yatırımları, gerekse ticaret sektörü açısından büyük bir avantaj olarak ürünlerin ticareti ve pazarlanması süreçlerini kolaylaştırdı. Yozgat, ülke ekonomisinde önemli bir yere sahip olan tarımsal ürünlerin üretiminde geçmişten gelen bir bilgi birikimine sahiptir. Diğer taraftan ilin arazi kapasitesi ve yapısı açısından sıkıntı yaşanmamakla birlikle arazilerin kimyasal maddelere maruz kalmamasından ötürü topraklar organik hallerini koruyarak varlığını sürdürmüştür. Bu durum, katma değeri yüksek olan çeşitli tıbbi aromatik bitkilerin yetiştirilmesini sağlamış, ilde üretimi yapılan tıbbi aromatik bitkilerden lavanta ve salep üretimde pozitif sonuçlar elde edilmiştir. Bunların yanı sıra hazır giyimde deneyimli personel, seracılıkta jeotermal kaynakların varlığı, turizmde tarihi nitelikte yerlerin mevcudiyeti, büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık için coğrafi şartların uygunluğu ve yeraltı zenginliklerinde işlenmeyi bekleyen maden zenginliğine de sahiptir.

5’İNCİ BÖLGEDE YER ALIYOR

Yozgat ili ekonomik yönden analiz edildiğinde; il ekonomisinde tarım ve hayvancılık sektörünün hâkim olduğu görülmektedir. 2001 yılı itibarıyla il Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYÎH) içinde tarım sektörü yüzde 28.4’lük payla ilk sırada yer almaktadır. 1978’de tarımın il GSYÎH içindeki yüzde 58.9 olan payı, devamlı düşüş kaydederek, 1987’de yüzde 45.6’ya, 1990’da yüzde 45.2’ye, 1995’te yüzde 44.9’a, 2001’de ise yüzde 28.4’e kadar gerilemiştir. Tarım sektörünün GSYİH içindeki payında önemli oranda düşme olmakla birlikte, 2001 itibarıyla il faal nüfusunun yüzde 77.3 gibi büyük bir bölümünün hâlen tarım kesiminde çalıştığı görülmektedir. Bu nedenle, tarımsal potansiyeli yüksek olan ilde, tarıma dayalı sanayinin geliştirilmesi önemlidir. Metal eşya, tekstil, giyim eşyası, gıda ve mineral ürünler sektörlerinde tecrübeli işgücüne sahip olması ve teşvik sisteminde de 5. bölgede yer alması, Yozgat ilinin tarımın yanı sıra imalat sanayi alanında da gelişme potansiyeli bulunduğunu göstermektedir.

Yozgat ili imalat sanayinde 3 sektör potansiyel küme, 5 sektör de aday küme özelliği taşıyor. Gıda ve mineral ürünler sektörleri hem işyeri sayısına hem de istihdama göre, giyim eşyası sektörü ise istihdam kriterine göre potansiyel küme özelliği gösteriyor. Aday küme özelliği taşıyan 5 sektörden; içecek imalatı, ağaç ürünleri, kok kömürü ve rafine petrol ürünleri, diğer imalatlar sektörleri hem işyeri sayısına göre hem de istihdama göre aday küme özelliği taşırken; mobilya imalatı sektörü ise işyeri sayısı kriterine göre aday küme özelliği taşımaktadır.

Bölgenin doğal, sosyal ve ekonomik koşulları ve potansiyel gelişme eksenleri dikkate alınarak NACE Revize 2 faaliyet sınıflaması bazında belirlenen 20 yatırım konusu değerlendirilmiş olup, önerilen yatırım konuları aşağıda tanzim edilmiştir.

Yozgat’ta var olan yatırım ekosistemi yatırımcılar için birçok avantaj sağlamakta olup, bunlardan en önemlisi Yozgat Valisi Kemal Yurtnaç tarafından ortaya atılan yeni nesil bürokrasi anlayışıyla kamu kurum ve kuruluşların yatırımcıyla iletişim elverişliliğidir. Bu sayede yatırımcılar bürokratik engellere takılmaksızın yatırım süreçlerini hızlı bir şekilde sürdürebilmektedir.

Önerilen yatırım konuları

NOTU FAALİYET SAYISI Faaliyet Adı (NACE Rev. 2]

AA 2 Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması, Örme (Trikotaj) ve Tığ İşi (Kroşe) Ürünlerin İmalatı

AB 9 Patatesin işlenmesi ve Saklanması, Süt Ürünleri İmalatı, Kauçuktan Hijyenik ve Eczacılık Ürünlerinin imalatı, Plastik

Ürünlerin İmalatı, Beton, Çimento ve Alçıdan Yapılmış Eşyalar ve Hazır Beton imalatı, Metal Yapı ve Yapı Malzemeleri imalatı ve Metal Kapı Pencere imalatı, Merkezi Isıtma Radyatörleri ve Sıcak Su Kazanları İmalatı, Metal Tank,

Rezervuar ve Muhafaza Kaplan imalatı, Mobilya imalatı BA 5 Etin işlenmesi ve Saklanması ile Et Ürünlerinin imalatı, Hazır Hayvan Yemleri İmalatı, Giyim Eşyası Dışındaki Tamamlanmış

Tekstil Ürünlerin İmalatı, Diğer Tekstil Ürünlerinin İmalatı, İş Giysisi İmalatı, Diğer Dış Giyim Eşyaları İmalatı, İç Giyim Eşyası İmalatı

BB 2 Tarım ve Ormancılık Makineleri İmalatı, Tıbbi ve Dişçilik ile ilgili Araç ve Gereçlerin İmalatı

CB 2 Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların imalatı, Sabun ve Deterjan ve Diğer Temizlik Ürünleri imalatı

Derleyen: Memiş Sezen Uzman

Birçok teşvik var

Bölgesel teşvik sisteminde 5’inci bölgede yer alan Yozgat’ta yatırımcıya KDV istisnasından faiz desteğine kadar her türlü kolaylık sunuluyor.

BELİRLİ ekonomik ve sosyal faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla, kamu tarafından verilen maddi veya maddi olmayan destek, yardım ve özendirmeler teşvik olarak tanımlanıyor. Tüm ülkelerce farklı amaçlarla uygulanan ve ülkedeki ekonomik ve sosyal sorunların giderilmesini hedef alan devlet yardımları, kamunun piyasaya müdahale araçlarının en önemlilerinden birini oluşturuyor.

Türkiye’de birçok teşvik ve hibe programı farklı kurumlar tarafından yürütülüyor. Bunlardan biri de 2012’de yürürlüğe giren ve Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülen Ekonomi Bakanlığı Teşvik Sistemi. Bu sistem, genel, bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırımların teşviki uygulamalarından oluşuyor. Sistem içerisinde iller sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak ve desteklerin uygulanması açısından 6 bölgeye ayrılıyor. Endekse göre en gelişmiş iller 1. Bölge kapsamında yer alırken, Yozgat bu sıralamada 5. bölge illeri olan az gelişmiş iller arasında yer alıyor.

Belirtilen teşvik sistemini uygulama amaçlarından en önemlisinin katma değeri yüksek, ileri ve uygun teknolojileri kullanarak bölgeler arası gelişmişlik farklarını gidermek olduğu düşünüldüğünde Ekonomi Bakanlığı teşvik sisteminden yararlanma imkânı ve miktarı Yozgat için 5. Bölgede yer aldığından diğer birçok ile göre daha yüksek. Bu amaçla teşvik sistemini oluşturan uygulamalarından bir tanesi olan Bölgesel Teşvik Sistemi içerisinde Yozgat ile diğer illerin karşılaştırılması belirli senaryolar üzerinden hazırlanmıştır. (Uzman tarafından hazırlanan senaryolar bilgi amaçlıdır, ORAN Kalkınma Ajansı sorumlu tutulamaz) ve Yozgat’ın Ekonomi Bakanlığı Bölgesel Teşvik Sistemi içerisinde sahip olduğu avantaj tablolarda rakamlarla gösterilmiştir.

Yozgat’ta girişimcilik üzerine notlar

Girişimcilik kültürünün gelişmesi, bir bölgenin kalkınması için lokomotif görevi üstlenmektedir. Girişimcilik kültürünün gelişmesi için önce o bölgenin ve ilin girişim profilinin resmini çekmek, ruhunu hissetmek gerekir. Bu girdileri bölgesel politikalara dönüştürmek ise bir sonraki aşamadır. Girişimcilik üzerine notlar makalesi politika üreticilerine bir girdi olması muradı ile yazılmıştır.

27 Ağustos 2014 tarih ve 29101 sayılı Resmi Gazetede yer alan Kalkınma Ajansları Yatırım Destek Ofisleri Yönetmeliği MADDE 8 – (1) “Ajans, YDO koordinasyonunda, bölge planı ile Ulusal Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisini göz önünde bulundurarak ve Bakanlık başta olmak üzere ilgili diğer kurum ve kuruluşların görüşlerini alarak, bölge planı dönemi ile uyumlu olacak şekilde, il düzeyinde İl Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisini hazırlar veya hazırlatır ve uygulanmasını gözetir. Ayrıca YDO, ulusal düzeyde yatırım destek ve tanıtım stratejisinin belirlenmesi ve uygulaması konusunda TYDTA ile işbirliği içinde çalışır ve katkı sağlar. 11 yatırım destek ve tanıtım stratejilerine ilişkin esaslar Bakanlıkça belirlenir.” Tanımlaması bulunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’de her ilde var olan Yatırım Destek Ofislerini her sene bu stratejiyi belirleyerek Yönetim Kurulu Kararı ile Kalkınma Bakanlığı onayıyla uygulamaya geçmektedir. Her il gibi TR72’de yer alan Kayseri, Sivas ve Yozgat’ta da her yıl İl Tanıtım, Yatırım ve Destek Stratejisi uygulanmaktadır. 28 Aralık 2016 tarih ve 731 Sayılı Orta Anadolu Kalkınma Ajansı Yönetim Kurulu Kararı ile de 2017 Stratejisi Yozgat için uygulamaya konulmuştur. Bu çalışma TR72 2014-2023 Bölge Planına olduğu gibi Kayseri, Sivas ve Yozgat için de İl Tanıtım, Yatırım Destek Stratejilerine de önemli bir kaynak olarak değerlendirilebilir. Bu şekilde politika üretenler (polieymakers) bu çalışmanın çıktılarından beslenerek politikalar üretebilirler. Bu çerçevede bazı çıkarımlar politikalar ve eylem önerileri aşağıda yer almaktadır.

■ Çalışmanın sonuçlarına göre girişimcilik kursuna katılan katılımcıların 102’si-nin kendisine ait herhangi bir iş fikri bulunmamaktadır. Girişimcilik kavramına ilgi duyan bireylerin dahi önemli bir bölümünün kendilerine ait herhangi bir iş fikrinin bulunmadığını ortaya koymaktadır.

■ Çalışmanın sonuçlarına göre katılımcılar kendilerine maddi kazanç sağlamayacak işlerde çalışmayı arzu etmemektedir. Bu durum genel olarak değerlendirildiğinde doğal bir yanıt olarak görülmektedir.

■ Kendilerine ait iş fikri olan katılımcıların önemli bir bölümünün iş fikri hizmet sektörüne yöneliktir. Bu durum insanların genel algılarının hizmet sektöründe iş yapmanın daha kolay ve karlı olduğu, alım-satım gibi ticari faaliyetlere kıyasla daha az sermayeli ve daha az riskli işler olduğuna yönelik algılarından kay-naklanabilmektedir.

■ İŞKUR, TÜBİTAK, KOSGEB gibi girişimcilere destek veren kuramların tamamının girişimcilerin veya girişimci adaylarının tamamı tarafından bilinmemesi konuyla alakalı kuramların tanıtımlarının yeterli seviyede olmadığını göstermektedir. Bu durum ulusal ve bölgesel kampanyalar ve tanıtım faaliyetleriyle önemli ölçüde değiştirilebilir.

■ Yozgat ili kontrol odaklılığı ve girişimcilik eğilimlerini ölçen sorulara verilen cevaplar incelendiğinde katılımcılar ne yapacağıma başkalarının karar vermesine bırakırım sorusuna katılmamaktadır. İnsanlar bütün kararlarını başkalarına bırakmamakla birlikte bazı kararlarında karşılıklı fikir alışverişleriyle daha doğru kararlar alabilirler.

H Girişimcilik eğitimi üniversitelerde verilmelidir sorusuna Sivas Yozgat’a göre daha fazla katılmaktadır. Eğitim hayatın her alanında oldukça önemli bir kavramdır. Girişimcilik konusu da birçok eğitim dalının bir araya gelerek bütünleştiği bir kavramı ifade etmektedir. Girişimciler pazarlama, üretim, nakliye vb. birçok konuya hâkim olmalıdır. Bütün bu eğitimlerin entegre bir şekilde hazırlanması ve eğitim kuramlarında verilmesi girişimci adayları için büyük önem arz etmektedir.

■ Katılımcılara göre girişimcilikte başarı için tecrübe önemli bir yere sahiptir sonucu çıkmıştır. Yeni kurulan start-up’lar için gerek özel sektör gerekse de kamu tarafından danışmanlık hizmetlerinin ve mentörlük mekanizmasının Girişimcilik Ekosistemine dahil edilmesi gerekmektedir. Bunu için ise yasal düzenlemelerin yapılması için ilgili makamlara analiz ve çalışmalar iletilmelidir.

Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Kara İşletme Bilim Uzmanı Timur Yıldız